Hadhwanaag
Maxaa dhacaya marka
Hindiya ay mamnuucdo nooca cunto ee muhiimka u ah balaayiinka qof ee ku kala
nool adduunka oo dhan?
20kii July, Hindiya
waxay mamnuucday dhoofinta bariiska cad ee aan Basmati-ga ahayn, iyaga oo isku
dayaya in ay xal ka gaadhaan oo dejiyaan sicir bararka sarreeya ee dalkaas ka
taagan.
Tallaabadan ayaa daba
socotay markii ay soo baxeen warbixinno iyo muuqaallo ku saabsan iibsashada
argagaxa ku dhisan ee lagu yaacay goobihii bariiska gadi jirey, gaar ahaan
meheradahii Hindida ee ku yaallay Mareykanka iyo Canada, taasoo kor u qaadeysa
qiimihii maciishaddan.
Waxaa jira kumanaan
nooc oo bariis ah oo la beero isla mar ahaantaana la quuto, laakiin afar nooc
oo caan ah ayaa lagu kala iibsadaa adduunka oo dhan.
Bariiska caatada ah
dhaadheer ee Indica, bariiskan ayaa hela ganacsiga ugu badan ee caalamka, halka
inta soo hartay ay ka kooban yihiin bariisyada udugga caanka ku ah, sida
basmati; Japonica, iyo bariiska dhuudhuuban oo dhegdhegga leh, oo loo
isticmaalo macmacaanka.
Hindiya ayaa ah dalka
ugu horeeya adduunka marka ay noqoto dhoofinka bariiska adduunka, iyada oo
qiyaastii 40% ka ah ganacsiga caalamiga ah ee cuntada loo yaqaan firileyda.
(Thailand, Vietnam, Pakistan iyo Mareykanka ayaa ah kuwa kale ee ugu sarreeya
dhinac dhoofinta).
Dadka sida weyn u
iibsada bariiska waxaa ka mid ah Shiinaha, Filibiin iyo Nigeria. Waxaa jira
sidaa oo kale waddammo xilliyo gaar ah iibsida sida Indonesia iyo Bangladesh
kuwaas oo kor u qaada soo dejinta marka ay haysato gabaabsi dhanka sahayda
gudaha ahi.
Isticmaalka bariiska
ayaa ah mid aad u sarreeya oo sidaasoo kalena ku soo baahaya qaaradaha ay ka
mid tahay Afrika. Wadamada sida Cuba iyo Panama waxa uu yahay iyagana ishooda
ugu weyn tamarta.
Sannadkii hore,
Hindiya waxa ay u dhoofisay 22 milyan oo tan oo bariis ah 140 waddan.
Xilligaas, lix milyan oo tan ayaa ahaa kuwo ka jabnaa bariiska cad ee Indica
dhanka sicirka. (Qiyaastii ganacsiga caalamiga ah ee bariiska wuxuu gaadhaa 56
milyan oo tan).
Bariiska cad ee
Indica ayaa ku badan 70% ganacsiga caalamiga ah, Hindiyana hadda way joojisay
dhoofintiisa. Arrintan ayaa ku soo aadaysa iyadoo sanadkii hore dalka laga
mamnuucay dhoofinta bariiska jajaban iyo canshuur dhan 20% oo laga qaadayo
dhoofinta bariiska aan Basmati-ga ahayn.
La yaab ma leh,
mamnuucida dhoofintani, bisha July waxaa cirka isku shareeray welwelka ku
saabsan qiimaha bariiska adduunka oo kor u sii kacayey. Madaxa dhaqaalaha ee
IMF Pierre-Olivier Gourinchas ayaa sheegtay in mamnuuciddani ay sare u qaadi
doonto qiimaha iyada oo dhanka kalena badarka caalamiga ahi sicirkiisu uu kor u
kici doono illaa 15% sanadkan.
Sidoo kale,
mamnuucidda dhoofinta Hindiya ma iman waqti gaar ah, sida ay sheegtay Shirley
Mustafa, oo ah falanqeeye suuqa bariiska oo ka tirsan hay'adda cunnada iyo
beeraha ee Qaramada Midoobay (FAO).
Mid ka mid ah,
qiimaha bariiska adduunka ayaa si joogto ah kor ugu kacayay tan iyo horraantii
2022, iyada oo uu kordhay 14% tan iyo bishii June ee la soo dhaafay.
Cimilada sii
xumaanaysa ee Koonfurta Aasiya - roobabka monsoon-ka ee Hindiya iyo daadadka
Pakistan - ayaa saameeyay saadka. Qiimaha bariiska ee kolka ay tahay beerashada
ayaa sare u kacay sababtoo ah qiimaha bacriminta ayaa iyana sare u kacday.
Qiima-dhaca lacagaha
ayaa keenay in uu kordho kharashka wax soo dejinta ee wadamo badan, halka sicir
bararka sare uu kor u qaaday kharashka amaahda ganacsiga.
Khabiirrada cuntada
ayaa shegaya in arrintani aanay cusbayn. Tan iyo sannadkii tegey markii
Ruushkuu weeraray Ukraine, tiro waddamo ayaa xayiraad ku soo rogay cunnooyinkii
ay dhoofin jireen, taas oo meelo badan ka abuurtay in qiimaha maciishaddu kor u
kaco. Indonesia waxa ay joojisay saliidda geed timireedka, Argentina waxa ay
joojisay dhoofinta hilibkii lo’da halka ay Turkiga iyo Kyrgyzstan ay iyana
joojiyeen qaybo ka mid ah waxyaabihii laga samayn jirey qamadiga.
Sido oo kale bilihii
ugu horreeyey ee Covid-ka waddamo badan oo gaadhaya 21 ayaa joojiyey in ay
adduunka kale gaadhsiiyaan wax soo-saarkooda.
Dhanka kale
khabiirrada ku sugan Hindiya ayaa sheegaya in xayiraaddani ay keenayso halis
weyn. Waxaana ay dhab ahaan ‘ keeni dooni doontaa in uu si degdeg oo aad u
sarraysa uu u kaco qiimaha bariiska cadi’ taas oo xaalad hubanti la’aan cunto
galin karta qaar badan oo ka mid ah waddamada Afrika.
Gulati iyo Raya Das
oo ka tirsan Golaha Hindida ee Cilmi-baadhista ee Xidhiidhka Dhaqaalaha
Caalamiga ah (Icrier), oo ah xarun cilmi-baadhiseed oo fadhigeedu yahay Delhi.
Waxay aaminsan yihiin
in si India ay lagama maarmaan tahay in ay "masuuliyad muujiso” oo ka fogaato
mamnuucida ku timid sida lama filaanka ah.
Waxaana ay sii
raaciyeen in arrintani dhaawaca ugu weyn Hindiya gaadhsiin doonto ka dhigayso,
wax soo-saare aan la isku hallayn Karin.
BBC
