1- Khataraha Jabuuti ee Somaliland ku soo wajahan
*Hordhac:
Jabuuti waa dal yar oo ku yaalla marin muhiim ah oo caalami ah, balse leh saameyn siyaasadeed iyo istaraatiiji ah oo ka baxsan cabbirkiisa dhuleed. Waxaa muddo dheer talada hayay Madaxweyne Ismaaciil Cumar Geelle, oo xilka qabtay sanadkii 1999, kuna guuleystay in uu dalkiisa ka dhigo xarun ciidan oo caalami ah iyo deked muhiim ah oo laga ilaaliyo ganacsiga adduunka. Hase yeeshee, muddada dheer ee uu kursiga ku fadhiyo, iyo xaaladda siyaasadeed ee dalka, ayaa dhalisay su’aalo badan oo ku saabsan mustaqbalka Jabuuti, gaar ahaan marka la eego xiriirka ay la leedahay Somaliland, Itoobiya, Soomaaliya, Eritrea, iyo qoomiyadda Canfarta oo ay dariska yihiin.
Maqaalkani waxa uu baadhitaan qoto dheer ku eegayaa khataraha siyaasadeed, amni iyo istaraatiiji ee Jabuuti ka soo wajahan, iyo kaalinta uu Madaxweyne Geelle ku leeyahay xaaladda hadda jirta iyo mustaqbalka dhow.
1- Khataraha Jabuuti ee Somaliland ku soo wajahan
Somaliland waxay muddo dheer ku dadaalaysay aqoonsi caalami ah. Heshiiskii MoU ee ay la gashay Itoobiya bishii Janaayo 2024 wuxuu ahaa tallaabo istaraatiiji ah oo Itoobiya ka helaysay marin badeed, Somalilandna ka heli lahayd aqoonsi de facto. Heshiiskaas ayaa si weyn uga careysiiyay Jabuuti iyo Soomaaliya.
Jabuuti waxay ka cabsatay in heshiiskan uu ka jarayo doorkeedii muhiimka ahaa ee dekedaha iyo marin-biyoodka, taas oo dhaqaale ahaan dhaawici karta. Madaxweyne Geelle wuxuu ku dadaalay inuu la saf noqdo Madaxweyne Xasan Sheekh si loo hor istaago aqoonsiga Somaliland. Tani waxay muujisay in Jabuuti diyaar u tahay inay siyaasadeeda dibadda ku saleeyso ka hortagga Somaliland, halkii ay ka geli lahayd dhexdhexaadnimada gobolka.
2- Khataraha Jabuuti iyo Eritrea
Eritrea iyo Jabuuti waxay horey ugu dagaalameen dhulka Doumeira 2008. Inkastoo xaaladdu degan tahay maanta, haddana Eritrea weli waxay ku jirtaa jabhad siyaasadeed iyo ciidan oo ka dhan ah Jabuuti. Haddii Somaliland iyo Itoobiya ay xiriirkooda sii adkeeyaan, Eritrea waxay ka faa’iidaysan kartaa xiisadda, iyadoo ku cadaadinaysa Jabuuti dhinaca xuduudda iyo istaraatiijiyadda badda Cas.
3- Khataraha Jabuuti iyo Canfarta
Qoomiyadda Canfarta ayaa ku kala qaybsan Itoobiya, Eritrea iyo Jabuuti. Tani waxay ka dhigtay qoomiyad istaraatiiji ah oo saddex dal saameyn ku leh. Canfarta gudaha Jabuuti waxay dareemayaan cadaadis siyaasadeed iyo dhaqaale, taas oo keeni karta kacdoon gudaha ah. Waxa jira cabsi ah in haddii xaalad gobolka ka sii darto, Canfartu ay isku dayi karto inay ka faa’iidaysato fursadda si ay u hesho awood siyaasadeed oo weyn, taas oo halis ku ah xasilloonida Jabuuti.
4- Mustaqbalka Jabuuti iyo Madaxweyne Geelle
Madaxweyne Geelle waa 77 jir, waxaana dastuurka Jabuuti lagu qeexay in qof ka weyn 75 sano uusan isu sharixi karin xilka madaxweynenimada. Hase yeeshee, Geelle ayaa hore u muujiyay rabitaankiisa inuu mar lixaad isku soo sharaxo doorashada 2026.
Haddii uu sharciga beddelo si uu xilka ugu sii fadhiyo, waxaa dhalan kara kalsooni darro siyaasadeed iyo kacdoon bulsho. Haddii uu si lama filaan ah uga haro siyaasadda (ama geeriyoodo), waxaa taagnaan doonta su’aal adag oo ku saabsan cidda xilka la wareegaysa, iyadoo qoyska Geelle iyo kooxaha siyaasadeed ee dalka ka dhex jira ay ku kala qaybsan yihiin awoodda.
5- Mustaqbalka Gobolka Awdal
Gobolka Awdal, oo ka tirsan Somaliland, wuxuu noqday goob siyaasadeed oo ay xiiseynayaan Jabuuti iyo xulafadeeda. Jabuuti waxay u aragtaa Awdal furin istaraatiiji ah oo ay ku carqaladeyn karto Somaliland. Siyaasadda lagu dhex riixayo odayaasha dhaqanka iyo mucaaradka deegaanka ayaa abuuraysa khatar amni oo aan sahlanayn, taas oo dhaawici karta xasilloonida gobolka iyo xidhiidhka bulshada ee labada dhinac.
6- Ictiraafka Somaliland iyo Ka-hor-imaadka Jabuuti
Jabuuti waxay si joogto ah uga soo horjeedday aqoonsiga Somaliland. Sababtu waa:
1- In aqoonsiga Somaliland uu wiiqi karo doorka Jabuuti ee dhexdhexaadinta Geeska Afrika.
2- In ay lumiso faa’iidada dhaqaale ee xidhiidhka Soomaaliya iyo dekedaha Itoobiya.
Taasi waxay sababtay in Geelle iyo Xasan Sheekh ay iska kaashadaan sidii loo hor istaagi lahaa aqoonsiga Somaliland, taas oo caddaynaysa in siyaasadda Jabuuti si cad uga soo horjeeddo danaha Somaliland.
7- Xaaladda Siyaasadeed iyo Dhaqaale ee Jabuuti
Inkasta oo Jabuuti ay leedahay deked muhiim ah iyo joogitaanka ciidamo shisheeye, haddana dhaqaalaha dalka wuxuu ku tiirsan yahay adeegyada dekedda iyo kireynta saldhigyada militari. Waxaa soo badanaya:
Shaqo la’aan iyo saboolnimo gudaha ah.
Korodhka cadaadiska bulshada oo dareensan in dowladdu ka faa’iidaysato dhaqaalaha halka shacabka ay la ildaran yihiin sicir barar.
Siyaasad xiran oo aan oggolayn mucaarad xooggan.
8- Booqashadii Madaxweyne Cirro ee Jabuuti
Booqashadii Madaxweyne Muuse Biixi Cabdi ka dib, Madaxweyne Cabdiraxmaan Cirro ayaa safar ku tagay Jabuuti, halkaas oo Geelle ku qaabilay. Socdaalkan wuxuu ahaa mid calaamad u ah isku dayga Jabuuti ee ah inay saameyn ku yeelato hoggaanka cusub ee Somaliland, iyadoo rajeynaysa in Cirro ka duwanaado siyaasaddii Biixi ee ku adkaysiga aqoonsi raadinta. Hase yeeshee, booqashadu waxay sidoo kale caddayn u tahay in Jabuuti aanay ka daalin dedaallada ay ku xakamaynayso Somaliland.
9- Imaanshaha Ugaaska Beesha Samaroon ee Somaliland iyo Saameyntiisa.
Sanadkii 2024, Ugaaska Beesha Samaroon oo ka mid ah odayaasha dhaqanka ugu miisaanka culus gobolka Awdal ayaa booqasho rasmi ah ku tagay Somaliland, gaar ahaan caasimadda Hargeysa iyo magaalooyinka Awdal. Imaanshihiisa waxaa si weyn u soo dhoweeyey Xukuumadda Somaliland iyo bulshada deegaanka.
Soo dhoweyntaas waxay calaamad u ahayd in Somaliland ay si cad ugu guuleysatay taageerada beelaha Awdal, taas oo xoojisay xasiloonida siyaasadeed iyo midnimada gudaha.
Saameynta siyaasadeed ee booqashada Ugaaska ayaa ah in uu meesha ka saaray qorshayaashii Jabuuti ee ahaa in Awdal laga dhigo furin lagu carqaladeeyo Somaliland.
Tallaabadani waxay u muuqatay calaamad muhiim ah oo muujinaysa in gobolka Awdal uu si buuxda uga go’an yahay inuu qayb ka noqdo nidaamka siyaasadeed ee Somaliland, taas oo sare u qaaday kalsoonida gudaha iyo xasiloonida gobolka.
*Gunaanad:
Jabuuti waa dal istaraatiiji ah oo leh saameyn ka weyn dhulkiisa. Si kastaba ha ahaatee, siyaasadda muddada dheer ee Madaxweyne Geelle, khilaafaadka deriska, iyo cadaadiska gudaha ayaa ka dhigaya mustaqbalka dalka mid aan la saadaalin karin. Somaliland, Eritrea, iyo Canfarta ayaa ka mid ah arrimaha ugu weyn ee khatar ku ah mustaqbalka dhow ee Jabuuti.
Siyaasadda ka hortagga aqoonsiga Somaliland, isku dhaca Itoobiya iyo Soomaaliya, iyo xasillooni darrada gudaha ayaa muujinaya in Jabuuti wajahayo xaalad adag oo u baahan isbeddel hoggaamineed iyo dib-u-habayn siyaasadeed.
Dhanka kale, imaanshihii Ugaaska Beesha Samaroon ee Somaliland iyo soo dhoweyntii ballaadhnayd ee uu ka helay xukuumadda iyo bulshada Awdal ayaa muujisay in xasilloonida gobolka ay soo wanaagsanaanayso, isla markaana uu sii xoogeysanayo midnimada siyaasadeed ee Somaliland.
Su’aashu waxay tahay: miyuu Madaxweyne Geelle awoodi doonaa inuu xakameeyo dabka siyaasadeed ee gudaha iyo dibaddaba, mise Jabuuti waxay ku dhici doontaa khilaaf qoto dheer oo saamayn ku yeesha Geeska Afrika?
Qalinkii: Cali Biixi
hadhwanaagnews 
