*Maxaa Muhiim u Ah In la Barto Mantiq?
Hordhac
Mantiq (Logic) waa cilmi ka mid ah culuumta ugu qadiimsan ee bani’aadamku abuuray si uu u hanuuniyo maskaxda. Waa cilmiga baraya sida saxda ah ee loo fikiro, loo kala saaro runta iyo beena, loona helo qiyaaso iyo xukunno sax ah.
Qarnigii hore ee falsafadda Giriigga, Aristotle ayaa loo tixgeliyaa aabbaha cilmiga mantiqa, waxaana ilaa maanta dunida aqoonta, cilmi-baarista iyo xigmadda lagama maarmaan u ah in la fahmo asaasiyadiisa.
Somaliland iyo guud ahaan bulshada Soomaaliyeed, barashada mantiqu waxay ka caawin kartaa dhallinyarada in ay yeeshaan maskax nidaamsan, dood cilmiyeed sax ah, iyo faham cad oo aqoonta ah.
*Waa maxay Mantiq?
Erayga Mantiq wuxuu ka soo jeedaa asal Carabi ah oo ka yimid "نطق” (nutq), taasoo micnaheedu yahay hadal ama hadalka saxda ah.
Marka loo rogo cilmiga:
*Mantiq waa qaacidooyin iyo xeerar lagu hago fikirka bani’aadamka si uusan ugu dhicin qalad.
Aristotle wuxuu ku qeexay:
-Mantiqgu waa aaladda fikirka saxda ah.
Quraanka iyo cilmiga Islaamka, culimo badan ayaa u arkay mantiqa inuu yahay miisaan lagu cabbiro fikirka, sida miisaanka lagu cabbiro waxyaalaha la taaban karo.
*Cilmiga Mantiqa
Cilmiga Mantiqa wuxuu leeyahay qaybo iyo mawduucyo muhiim ah:
1- Qeexidda (Definition):
Sida loo kala saaro ereyada, fikradaha iyo macnayaasha si aan isugu khalmin.
2- Qiyaasta (Proposition):
Waa xukun sheegaya run ama been (tusaale: "Qorraxdu way soo baxdaa”).
3- Qiyaasaha (Syllogism):
Waa isku xidhka laba xukun si loo helo natiijo cusub.
Tusaale: Dhammaan dadka waa la dhintaa + Cali waa bini’aadam → Sidaas darteed Cali waa dhimanayaa.
4- Cilladaha Mantiqa (Fallacies):
Waa khaladaadka fikirka iyo doodaha beenta ah oo mantiqgu ka digayo.
5- Qodobka Tixraaca (Inference):
Sida loo soo saaro natiijooyinka saxda ah ee ku saleysan xog hore.
*Maxaa Muhiim u Ah In la Barto Mantiq?
1- Hagidda Fikirka Saxda ah:
Mantiqgu wuxuu maskaxda barayaa nidaam iyo hab-fikir sax ah.
2- Kala Saaridda Runta iyo Beenta:
Wuxuu qofka ka ilaalinayaa inuu ku dhaco doodaha been abuurka iyo khaladaadka.
3- Kobcinta Aqoonta:
Waa aalad lagu fahmo culuum kale sida falsafadda, shareecada, xisaabta, iyo sayniska.
4- Xoojinta Dood Cilmiyeed:
Qofka bartay mantiq wuxuu awood u yeeshaa inuu dood cilmiyeed sax ah sameeyo, isagoo caddayn iyo daliil leh.
5- Ka Hortagga Khilaafaadka Been abuurka ah:
Bulsho aan mantiq aqoon waxay u nugushahay muran, khiyaano iyo fikir khaldan.
*Doorka Mantiqa ee Horumarka Bulshada:
Dal kasta oo hormaray wuxuu dhisay nidaam cilmiyeed iyo mantiq adag. Saynisyahannada, qareennada, culimada diinta, iyo aqoonyahannada falsafadda waxay dhammaantood ku dhiseen fikirka saxda ah oo mantiq ku saleysan.
Haddii Somaliland ay rabto horumar, waxa loo baahan yahay:
Dhallinyaro baratay mantiqa, si ay u helaan fikir cilmiyeed cad.
Jaamacadaha iyo dugsiyada in lagu daro mantiq si loo kobciyo caqliga iyo aqoonta.
Bulsho ku dhisan caddayn, dood cilmiyeed, iyo fikir sugan, halkii ay ka ahaan lahayd mid ku tiirsan shucuur iyo hadal aan nidaam lahayn.
*Gunaanad:
Mantiqgu waa miisaanka maskaxda.
Sida miisaanku ugu baahan yahay ganacsadaha si uu u ogaado culayska iyo qiimaha shayga, sidaas ayay maskaxdu ugu baahan tahay mantiqa si ay u ogaato sax iyo khalad.
Qofka baranaya mantiq wuxuu noqdaa:
1- Qof fikradaha kala saaraya.
2- Qof dood cilmiyeed sax ah sameeya.
3. Qof bulshadiis- ku hogaamin kara caqli iyo caddayn.
*Somaliland maanta waxay u baahan tahay jiil dhalinyaro ah oo bartay mantiq, si ay u noqdaan hoggaamiyeyaal, cilmi-baarayaal iyo hal-abuurro ku dhisan caqli, aqoon iyo nidaam.
Mantiqgu waa iftiin, waa nidaam, waa furaha horumarka bani’aadamka.
Qalinkii:
Cali Biixi
hadhwanaagnews 
