Isbeddelka Ka Socda Geeska Afrika iyo Kaalinta Somaliland Mohamed Aden Hassan

Geeska Afrika, oo ka mid ah deegaanada ugu istiraatiijiska badan adduunka, ayaa muddo dheer ahaa meel lagu dagaalamayo, la isku khilaafayo, iyo meelo ay ka socdaan isbeddelo siyaasadeed, dhaqaale, iyo bulsho. Isbeddelladaas ayaa u muuqda kuwo xooggan oo saameyn ballaadhan ku leh dalalka ku yaal geeska, gaar ahaan Somaliland, oo kaalinteeda door muhiim ah ku leedahay geeska Afrika iyo xasillooni siyaasadeed ee gobolka.

Isbeddelada Siyaasadeed ee Geeska Afrika

Geeska Afrika wuxuu soo maray marxalado kala duwan oo ah dagaallo sokeeye, qabsashooyin iyo isbeddel siyaasadeed oo joogto ah. Laba iyo toban sano kadib burburkii dawladdii dhexe ee Soomaaliya ee 1991, gobolka Geeska Afrika waxaa ka dhacay isbeddello siyaasadeed oo kala duwan. Soomaaliya, Jabuuti, Eritrea, Itoobiya iyo Somaliland waxay la kulmeen isbeddelada siyaasadeed oo saameyn ku yeeshay nabadgelyada iyo xiriirka caalamiga ah.

Tusaale ahaan, dalka Itoobiya waxaa ka dhacay isbeddel siyaasadeed oo weyn markii Abiy Ahmed uu ku guuleystay in uu xukunka qabto sanadkii 2018, isagoo bilaabay in uu dalka ka sameeyo isbeddel siyaasadeed iyo mid bulsho, oo ay ka mid yihiin heshiis nabadeed oo lala galay Eritrea iyo dib-u-habayn ballaaran oo dalka ah. Sidoo kale, Soomaaliya ayaa si tartiib ah ugu soo laabatay nidaamka dawladnimada, inkastoo weli ay jiraan caqabado badan oo xagga ammaanka iyo siyaasadda ah.

Somaliland ayaa ciyaartey dawr la yaab leh iyo isbadalo waaweyn sida in ay tahey dalka kaliya ee geeska Africa ee nabdoon oo xasiloon wallow meelaha qaar hada ka jiraan colaad dhammaan doonta , sido kale Somaliland waxey qabsatey doorashoyin xor ah oo xalaal ah oo lagula kala wareegey xilka si nabdoon waxa kale oo ay Somaliland soo jiidatey mashaariic maal gashi oo waaweyn iyada oo aan aqoonsi haysan caalimi ah sida mashruuca baladhinta dekadda Berbera iyo mashaaric oo kale oo ay European union ka Somaliland ka caawiyaan.

Somaliland: Kaalinteeda iyo Saameynta ay Ku Leedahay Gobolka

Somaliland, oo si rasmi ah ugu dhawaaqday madax-bannaani sanadkii 1991, ayaa ka dhigtay isbeddalo waaweyn gobolka geeska Africa , In kasta oo ay oggolaansho caalami ah u baahan tahay si ay u noqoto dal madax-bannaan, Somaliland waxay samaysay horumarro siyaasadeed iyo dhaqaale oo la yaab leh marka loo eego dalalka kale ee ku yaal geeska Afrika. Nidaamka dimuqraadiyadeed ee Somaliland, oo ay ka mid yihiin doorashooyin xor iyo xalaal ah, ayaa noqonaya tusaale wanaagsan oo ku saabsan sida loo dhiso dawlad xasilloon oo lagu kalsoon yahay.

Dowladda Somaliland waxay ku guuleysatay in ay si fiican u maareyso amniga gudaha, iyadoo ka hortagtay iney noqoto meel loo adeegsado kooxaha argagixisada ah ee caalamiga ah. Sidoo kale, Somaliland waxay ka qaybqaadataa isku xirka siyaasadeed iyo dhaqaale ee Geeska Afrika, iyadoo xiriir la leh dalalka gobolka sida Itoobiya, Jabuuti , UAE iyo Taiwan , iyo sidoo kale dalal caalami ah sida Maraykanka iyo Midowga Yurub.

Saameynta Isbeddelada Caalamiga ah

Isbeddellada caalamiga ah ee soo If baxay, sida isku dayga xasilloonida dhaqaalaha, arrimaha deegaanka, iyo siyaasadda caalamiga ah, ayaa sidoo kale ka qaybqaadanaya isbeddelada ka socda Geeska Afrika. Somaliland, oo ah dal ka madax-bannaan siyaasadda caalamiga ah ee Soomaaliya, waxay si gaar ah u horumarisay arrimaha maalgashiga iyo ganacsiga, iyadoo doonaysa in ay ka faa’iidaysato xuquuqda ka dhanka ah dhibaatooyinka caalamiga ah ee ku saleysan ammaanka iyo siyaasadda. Haddii Somaliland ay hesho aqoonsi caalami ah, waxay noqon kartaa dal muhiim ah oo kaalin weyn ka qaata isku-dhafka siyaasadeed ee gobolka geeska africa.

Hada wakhtigan aan joogno markaan eegno waxa jira kooxaysi xoogan oo ka socda geeska Africa oo saddex geesood ah o kala ah masar , somalia iyo Eritrea isbahaysigaas oo kasoo horjeeda Ethiopia una badan tahey in uun mar uun geeska laysku faro saaro gaar ahaan sanadkan 2025 haddi aan sidan hogamiyaayasha gobolka wax ka badalin.

Somaliland waa in ay dawlad iyo shacaba ay si wayn wax u darsaan isla markaana ay la socdaan isbadalada socda waxna iska weydiyaan si aan looga dhicin godka dheer iyo hubiti la”aan dhinaca amaan ka maadama gobolka u dagaal weyn uu ka socda.

Somaliland waxey u baahantahey dad u shaqeeya lakiin Somaliland uma baahna dad ka shaqeeysta waa in aan dowr wayn oo isla xisaabtan ciyaarna haddaan nahey shacab ka Somaliland dawladda waxaan ka doonaynaa in ay wax wayn qabato gaar ahaan dhinaca amaan ka iyo mashaariicda horumar ka oo ah u dub dhaxaad ahaa jiritaan ka qaran madax banaan oo dunida ka mid ah.

Gabagabo

Geeska Afrika wuxuu u muuqdaa in uu ku jiro marxaladda isbeddelada siyaasadeed iyo dhaqaale ee xilligan. Somaliland, iyadoo si madax-bannaan u ilaalinaysa siyaasaddeeda, waxay ka mid tahay dalalka gobolka ee leh xasilooni siyaasadeed iyo horumarro dhaqaale oo la taaban karo. Inkasta oo ay tahay in caalamka ay aqoonsadaan madax-bannaanideeda, Somaliland waxay door muhiim ah ka ciyaari doontaa xasilloonida Geeska Afrika iyo horumarka siyaasadeed ee gobolka. Haddii Somaliland ay sii wado ku guuleysiga xasilloonida iyo horumarka gudaha, waxay noqon kartaa tusaale wanaagsan oo ku saabsan sida ay dalal kale uga faa’iideysan karaan isbeddelada ka socda Geeska Afrika.

Mohamed Aden Hassan.

Falan qeeye arimaha siyaasadda iyo arimaha Human Rights ka at the university of Pretoria South Africa second best university in africa.