Taariikhda Axmed Ibraahin AlGhazi oo ku magac dheeraa Axmed Gurey muddo ku siman 15 sanadood ayaan baadhayay , kutub badan baan ka akhristay oo ka bilaabanta Buuga Fatuuxal xabash , hasa ahaatee Buugaas markaan fahmay socdaal dheer oo cilmi baadhis ah ayaan galay .

- Aragtidda Taariikheed ee Xabashidda ( Ethiopia prescriptive )

- Aragtidda Taariikheed ee Soomaalidda ( Somali prescriptive )

- Aragtidda Taariikheed ee Canfarta ( Afar prescriptive) .

Intaasba waan akhriyey oo waan daraasadeeyey .

Intaas ka dib anigoo adeegsanaya xirfadayda looyarnimo oo la xidhiidha baadhista iyo xukun soo saarista waxaan baadhis ku sameeyey raadadka taariikheed iyo sooyeelka gobolka anigoo uga dan lahaa bal in aan fahmo hab-nololeedkii waagii Axmed Gurey iyo sidii uu ahaa .

Ugu dambayn waxaa soo baxay arrimahan .

Canfarta iyo Itoobiyaanku waxay qoreen Kutub taariikheed oo ku qoran afafka Carabiga , Ingiriisigga iyo Afka xabashigga hasa ahaatee Soomaaliddu Kutub aqooneed may qorin marka lagga reebo buugaag kooban oo dhawaan soo baxday oo aan qoto dheerayn .

Carabta , Boortaqiiska ,Ingiriiska ,Talyaanigga iyo Turkiggu waxay soso xiganayaan waxyaabaha sooyaalka ay ka qoreen Xabashidda iyo Carabtu hasa ahaatee Wax Soomaaliddu diyaarisay oo tixraac lagga qaataa ma jiraan .

Dhinaca kale Kutubta Bad-mareenadda , Dhul-mareenaddu geyigga ka qoreen Sidda Kitaabka Rixlatu Ibnu Batuuta ilaa First Foots in East Africa waxaad ogaanaysaa in Xeebaha Soomaalidda ganacsigga iyo maamulka ay gacanta ku hayeen dadyow Carab u badan Soomaaliduna sidda ay ilaa maanta tahay ay ahayd dad xoolo dhaqato ah oo reer guuraa ah , Reer Soomali ah oo samaystay saldan leh deegaan rasmi ah iyo Talis maamul oo aan Ajuraan ahaynina ma jirro .

Si kastaba ha ahaatee waxaa xaqiiqo raadintii iigu soo baxay qodabadan .

1- Halganka Axmed gurey wuxuu ahaa Halgan Diini ah ee ma ahayn Halgan qawmi ah , waxaana ka qayb qaatay Islaamka Geeska Afrika , Soomaalidda  iyo Canfartu  ha u bateene .

2- Maamulkii Saylac iyo Herer waxaa gacanta ku hayay Carab reer Yamaneed ah , Salaadiinta iyo Umuraduna Carab ayay ahayd , Axmed gurayna carabtaas ayuun buu ka mid ahaa .

3- Beelaha Soomaaliyeed ee Halgankaas Aadka u galay waxaa ugu muhiimsanaa .

Beesha Isaaq gaar ahaan Habar Magaadle , Beesha Harti iyo Mareexaan .

Dhinaca Saldanadda Axmed Gurey waxaa ugu dhawaa Imaamkana xidid la ahaa Beesha Gerri koombe oo maamulka door muuqda ku lahayd .

Imaamku Beelaha Soomaalidda siduu ula hadlayay siduu ula dhaqmay iyo siday u wada shaqaynayeen waxaad ka garan kartaa in uu ahaa hogaamiye Diineed oo aan Soomaali ahayn .

Tusaale ,Beesha Mareexaan oo halganka diiday horaantiisii hogaamiyahooda oo la odhan jirey Xaraabe xoog buu ku muquuniyey kuna ogolaysiiyey halganka , sidoo kale Beesha Habar magaadle oo safaradda dhacdey oo shufto noqotay Dhulka  u dhaxeeya Hargaysa ilaa Berbera xoog buu ku muquuniyey aadna wuu u laayay .

Ugu dambayn waxaa xogtaan heley iiga soo baxaydey in Beesha Habar Magaadle Isaaq ee kutubta ku qorani tahay Magac Isaaqu waagaas dagaalka kaga wada qayb galay oo aan Habar xabuusho ka maqnayn laba sababood awgoodna Habar magaadle magaciisa loo xusey 1- Deegaanka oo ka durugsanaa 2- Habar magaadle oo waagaas xoog uga badnaa Habar xabuusho halgankana xoog uga muuqdey .

Dhinaca Habar magaadle waagaas waxaa Hogaaminayay Beesha Arab oo kaalin gal ahayd , gaar ahaan Ardaaga Muuse Celi Arab oo hadeer u badan deegaanka Baabuli ee galbeedka Jigjiga iyo Gobolka Bakool , sidoo kale Awal iyo Garxajis iyana xoog bay ahaayeen laakiin Arabka ayaa ka badnaa .

W/Q: Xildhibaan Ahmed Nour Guruje