Dawladnimadu waa waji ka mid ah wajiyada tadawurka garaadka iyo wacyiga basharka iyo is abaabulka bulshada. Koox kasta oo dad ahi, xilli ay joogtay iyo tiro ay lahaydba, dabeecad ahaan wax ay lahayd xeer iyo kaladambayn dabiici ah. Xeerkaa iyo dabeecaddaasi ku ma ay dhisnayn caqli iyo akhlaaq, wax ay se ku dhisnaayeen abuurta noolaha:

baahida nolosha, danta la is ku qabo iyo sida loo ka la xoog weyn yahay. Marxaladdaa wadajirka kooxda dadka ahi waxba ka ga ma duwanayn wadajirka kooxda dugaagga ah.

Qunyar qunyar ayaa tobannaan kun oo sano ka hor la yeeshay nadaam bulsheed oo xeerkii dabeecadda ku dhisnaa loo koriyay xeer diin ku dhisan. Kaladambayntii xoogga qaawan ku dhisnayd waxaa la gu saleeyay in cidda awoodda leh la diineeyo oo la ga dhigo wax muqaddas ah oo xagga ilaahyada la ga doortay. Taas baa dadka la soo martay marxaladdii taariikhdiisa u gu dheerayd.

Beri u gu yaraan ku siman ilbaxnimadii Giriigga, waqti imika la ga joogo 2400 sano, waxaa abuurantay garasho falsafadeed oo qeexaysa waxa ay dawladnimadu tahay, gaar ahaan labadii filasoof ee magaca weyn ka tagay, Aristotle iyo Plato.

Sidaas oo kale qarniyadii dhexe niman badan baa maskax geliyay in ay macneeyaan dawladnimadu waxa ay tahay, waxa ay ku dhisan tahay iyo sida u gu wanaagsan ee loo gu noolaan karo, sida Machiavelli iyo Aquino.

Ibn Khalduun oo dhashay sannadkii 1332 ayaa ka mid ahaa raggii garashada badnaa ee macnaha dawladnimada aad u ka la dhigdhigay. Dawladnimada cusub ee maanta la yaqaan markii ay Yurub ka hanaqaadaysay waxaa soo baxay filasoofyo taa baadhisteeda ku talaxtegay.

Filasoofyadaa qaar baa yidhi "dawladda waxaa keenay in dadku yahay noole garaad leh garaadkiisa ayaana faray in uu helo hab loo wada noolaado oo ka baxsan caadifadda iyo xayawaannimada qof walba goonidiisa u gu jirta".

Kuwo kale ayaa yidhi "maya ee dadku waa xayawaan oo goor walba noloshiisa waxaa riixaysa caadifadda caqlina ku ma dhaqmi karo kolka runtiisa iyo baahidiisa la gaadho, markaa dawladdu waa in ay ku dhisan tahay awood caqliga ka adag".

Qolo saddexaad wax ay yidhaahdeen "caadifad dawlad la gu ma dhiso, caqliguna ma shaqeeyo keligii haddii aan wax xakameeyaa jirin oo nafjeclaysiga ayaa ka xoog badan, taasina wax ay keenaysaa in la is ku halaagmo bulsho dhexdeed iyo bulshooyin ka la duwan dhexdoodba, markaa waa in xakame la helaa".

Ibn Khalduun iyo inta la aragtida ahi wax ay qaateen xakamaha caadifadda iyo caqligu u baahan yihiin ee la gu wada noolaan karaa waa diinta. Qolo kalena wax ay yidhaahdeen diinta qudheeda dad baa ku danaysta, waqtiga iyo duruufuhuna waa ay ka gudbaan, ee xakamha caqligu waa in uu noqdaa qiyamka iyo xeerarka bulsheed ee la dhigtay oo xoog la gu fuliyo.

Dabadeed maanta waxaa kaydsan culuun baaxad leh oo dawladnimada ku saabsan (the history of political thought). Waxaa degsan oo la bartaa maaddooyin ay ka mid yihiin political philosophy, moral philosophy, social philosophy, legal philosophy, economic philosophy iyo qaar kale oo dhammaantood isu gu biyo shubta suuragelinta dhaqan wanaag dawladeed iyo habsami bulsheed. Aqoontaas oo dhanna waxaa asal loo ga dhigay qaacidada ah "the common good" - Sareedo loo dhan yahay.

Is ku soo xoori oo waxaa xaqiiqo ah, dadku waa xayawaan ay baahidiisa dabiiciga ahi ka xoog badan tahay wax kasta oo kale, sidaa darteed waa in la helaa farsamo xayawaannimadiisa la gu xakameeyo. Reer Galbeedku waa cidda caawa u gu roon dunida kolka ay tahay xakamaynta awoodda xawaannimada

geli karta dawladda ama bulshadu is ku layn karto, taana waxaa keenay maamulkooda bulsheed oo ku dhisan falsafad iyo fikir aad loo ga soo shaqeeyay dabadeed abuuray qiyam bulsheed iyo xeerar xooggan. Taa beddelkeeda innaga dawladnimadeennu wax ay ku dhisan tahay heerka xayawaannimada, maalin walbana kooxda talada haysa ayaa keligeed noolaata.

Ibrahim Hawd