Bulshada Bariga Afrika (EAC) waa urur-dhaqaale oo dawladeed kaas oo ujeedadiisu tahay inay fududeeyaan ganacsiga gudaha wadamada ay iskaashiga leeyihiin iyo qorshayaal kale. Dalalka xubnaha ka ah EAC ayaa kala ah Burundi, Kenya, Rwanda, South Sudan, Tanzania, iyo Uganda oo u taagan suuq ay ku nool yihiin in ka badan 283 milyan oo qof isla markaana leh wax soo saar guud oo dhaqaale 305 Billion oo Doller. EAC waxay samaysay urur kastam si buuxda u shaqeeya, mid ka mid ah kuwa ugu waxtarka badan Afrika.

F.G: Jamhuuriyadda Dimuqraadiga ah ee Congo waa xubin cusub oo EAC ah tan iyo 29-kii Maarso 2022.

Sido kale Somalia ay Gudbisay codsiga ka mid noqoshada ururkan baaxada wayn taas oo ay qiimayn ku socoto in ay ku biiraan waxaana arintaas ka shaqeeyay laba madaxwayne o kala ah Hassan sheikh mohamoud iyo Farmaajo.

Bariga Afrika waa gobol ay ka buuxaan awoodo badan – min beero ilaa macdan ilaa dalxiis iyo tamar – fursado maalgashi oo badan; sidaa awgeed, dawladaha wadamadani waxay isku dayayaan in ay is waafajiyaan xeeladahooda iyo aragtidooda, iyaga oo u maraya ururka EAC ( East African Community) , si ay uga faa'iidaystaan faa'iidooyinka kala duwan ee ka dhalan kara iskaashigan.

EAC waa shaqo socota laakiin horumar joogto ah. Sannadkii 2010, waxa ay fureen suuqeeda guud ee badeecadaha, shaqada, iyo raasamaalkeeda iyadoo leh yoolal mustaqbalka ah oo ah abuurista lacag guud iyo ugu dambeyntii federaal siyaasadeed oo buuxa kaas o wali shaqadeedu ay socoto.

Dhaqaalaha gobollo badan oo ka hooseeya Saxaraha Afrika ayaa si tartiib tartiib ah u soo kabanaya ka dib masiibada COVID-19, iyadoo gobolka Bariga Afrika wax soo saarkiisa guud uu dejin doono dhamaadka 2022. Tani, qayb ahaan, waxaa sabab u ah mas'uuliyiinta gobolka oo dhan oo ka shaqeynaya soo bandhigida tallaabooyin soo jiidan doona maalgashiga shisheeye ee dadaalka lagu xaqiijinayo dhaqaale adkaysi leh.

Tansaaniya, Madaxweyne Samia Suluhu Hassan waxay u ololaynaysaa hirgelinta Xarunta Maalgashiga Tansaaniya. Waxaa lagu dhawaaqay inay tahay xarun maalgashi oo hal joogsi leh , waxayna aragtay 235 mashruuc oo maalgashi 2021. Tansaaniya waxay sidoo kale ansixisay Heshiiska Aagga Ganacsiga Xorta ah ee Qaaradda Afrika waxaana la filayaa inay ka faa'iidaysato ka saarista caqabadaha ganacsiga.

Dalka Kenya, miisaaniyada maaliyadeed ee 2022/2023 waxa ay dardargelisay hirgelinta barnaamijka Kicinta Dhaqaalaha Saddexaad iyo "Ajendaha 4aad ee Weyn" kaas oo ka hadlaya guryo la awoodi karo, haqab-beelka cuntada, warshadaynta iyo daryeelka caafimaadka caalamiga ah. Dowladda Kenya waxa ay dooneysaa in ay ka faa’ideysato Agaasinka Iskaashiga Dowladeed ee Gaarka loo leeyahay si ay u maalgeliso mashaariicda guud, u taageerto ganacsiga gaarka ah iyo in la yareeyo hoos u dhaca maaliyadeed. Waxaa sidoo kale jira dadaallo lagu xaqiijinayo xasilloonida dhaqaalaha guud, sida hubinta in sicir-bararka uu ku sii jiro xadka bartilmaameedka ee dowladda iyadoo heerka dulsaarka uu yahay mid deggan, si loo taageero kobaca deynta ganacsiga gaarka loo leeyahay. Wadanku wuxuu sidoo kale ka shaqeynayaa inuu soo jiito maalgashi iyo karti si loo horumariyo mashaariicda ICT ee muhiimka ah sida Konza Technology City, oo loogu magac daray "Silicon Savannah" Afrika.

Uganda waa waddan hormuud ka ah soo jiidashada maalgashiga tooska ah ee shisheeye ee ugu badan ee Bariga Afrika. Ansixinta mashruuca dhuumaha Saliidda Ceyriin ee Bariga Afrika oo ay ku kacayso USD 3.5bn, taasoo horseedi doonta in la dhiso dhuun 1,400km ah oo ka imanaysa Uganda ilaa dekedda Tanga ee Tanzaaniya, waxay u wanaagsan tahay maalgashiga labada waddan.

Rwanda waxay samaysay dadaallo aad u badan oo ay ku hagaajinayso xaaladaha dhaqan-dhaqaale ee dadkeeda. Waxa kale oo ay sii waddaa in ay soo jiidato maal-gashi badan oo u dhexeeya tignoolajiyada macluumaadka ilaa koronto dhalin.

Rwanda oo ah dal kasoo dhaqaaqay meel adag sida aad wada ogtihiin oo u ka dhacay xasuuqi ugu darnaa e ka dhaca Africa hada waa dalka leh caasimada ugu nadiifsan Africa o ah Kigali , sidoo kale waa wadan ay wakhti yar kugu qaadanayso in aad ka asaasto shirkad iyada oo aanay jirin wax caqabado ah o la hor dhigaayo mulkilaha iyo asaasaha ganac siga waaana wax run ahaantii lagu amaano o lagu daydo.

Waxaa jira dalal kale e ku jira urur ka oo anaan xusin magic yadooda iyana waxa ay  samenayaan dibu habayn dhaqaale oo baaxad wayn isla markaana waxa ay abuurayaan fursado hore u socosho leh iyada oo la taabo galinaayo horumar sugan oo baaxad leh.

Xaga wax barashada aad bay u sareeyaan o dad badan ayaa wax barasho ahaan u doonta marka la bar bar dhigo gobolka geeska Africa o a ka kooban shan wadan oo kala ah Somaliland, Somalia, Djibouti, Ethiopia iyo Eritrea.

Waxa aynaan ilaawin Karin lakin markaan bar bar dhigno dalwadaha dunida ee tagay sida EUROPEAN union, USA iyo kuwa badan oo bariga dhaxe ka mid ah oo ah dawlado saamayn leh ciidan ahaan iyo dhaqaale ahaan , lakiin arintan ay sameeyen ururka bulshada bariga afirca runtii maaha arin sahlan oo yar waana ugu mahad naqaynaa maadama ay yahiin dad African ah o kor u qaadaya sumcada Africa ileen mar ba meel bay joogtaaye.

*Maxaan ka xusi karnaa mashariicda waawayn ee ka sacota dalalkaas ururka ku midaysan:*

1.     Dibu baladhinta Dekadda Mambasa oo in badan socotay o ah dakad isku xidhaysa gobolka bariga Africa iyo kan geeska Africa ilaa badhtamaha Africa.

2.     Waxa laga dhisayaa mashariic wadooyin rail ways ah ( Tareen ) wadooyin kaas oo isku xidhaya dekadaha dalal kaas iyo magaloyin kale oo African ah.

3.     Waxa kale o hirgalay mashruuc dhuun shidaal taas oo siku xidhaysa Tanzania iyo Uganda.

4.     Waxa socda ganacsiyo baaxad wayn oo qayb walba tabanaya dhinaca tamar ta , macdanta , cuntada iyo beeraha iyo meel walba.

5.     Waxa sido kale socda isu socod bulsho o baladhan kuwaas o is dhaafsanaya aqoon iyo ganacsi taas o ay u fudaydisay halka passport ay dalalkaasi leyihiin ( East African community passport ) oo aad dal walba oo ururkaas xubin ka ah aad ku galayso dal ku gal la”aan ( Visa la’aan).

6.     Cilmi baadhisyo ay wadaan jamacadaha dalalkaas kuwaas o ay soo ban dhigaan sanad walba.

7.     Qodista dhamam iyo harooyin waawayn si dadka iyo xoolahaba looga haqab tiro biyaha oo ah waxa kaliya e ay noloshu ku xidhan tahay.

8.     Sahaminta shidaalka iyo saliida ku jirta dhulka iyo badda labadaba.

9.     Waxa kale o ka socda sifaynta , rarista iyo daabulista shidaalka iyo alabaha iyo wax soo saarka kale e gobol kani ku wanaag sanyahay sida shaaha , geedaha nool , kaluunka , macdanta iyo wax yaabo kale oo badan.

10.                         Waxa aad isna u koraaya suuqa sahayda saadka ( Logistics ) ka taas oo sahlaysa in magalooyin badan isku xidhmaan si ganacsigu meel walba u gaadho.

*Ma jiraa Gobolkan cid siyaasadiisa samayn ku leh?*

Haa meel walba oo dunida ah waxa ka jira fara galin siyaasadeed iyo in dano lays dhaaf sado isla markaana wax layska caawiyo waliba Africa way kasii xag jirtaa arintaas , hadaba gobolkan bulshooyinka Africa yaa jooga:

3 qolo ayaa gobolkan ku lag damaysa oo kala ah:

1.     China: waa maal galiye wayn kaas oo gobolka dhawaan yimi waa cida dhistay kabayaasha dhaqaale e badan haday tahay dakadaha , jidadka train ka iyo goobo ganacsiyo.

2.     USA: waa dal wayn oo gobolkaas in badan joogay kaas oo siiya dalal kaas maal galino badan oo lacageed isla markaana ka tageera dibu dhiska hayadaha dawladeed haday tahay haydaha maaliyada ciidamada iyo dhaman laamaha dawladaha dalal kaas xubnaha ka ah.

3.     European Union: 27 dal iyo UK iyana waxa ay samayn xoogan ku leeyihiin dalalkaas bulshooyinka bariga Africa waxa ayna dalal kaas siiyaan maal galino balaadhan oo dhinac walb ah.

Sidaa daradeed gobolkani waxa ka socda hirdan u dhaxeeya quwadahaas dunida oo dhinac walba ah kaas oo loo bahan yahay in laysku hayo isla markaana la kala hayo si aanay isu hirdiyin.

Ugu dambayntii fursadahan Ganacsi , dhaqaale iyo waxbarasho waxaan u baahanay in aan darisno oo cilmiyo baadhisyo ka samayno kuwaas o ina badali doona maadama dadka wax ku dheer lagu daydo waliba waxaan soo jeedinayaa in dadkeenu si qoto dher ula socdaan si aan fursadahaas uga faa”idaysano insha allah gaar ahaan dhalin yarada oo ah xooga umadi leedahay.

Waad Mahad santihiin

ILAAHAY AYAA MAHAD LEH

Mohamed Aden Hassan

Contact: [email protected]