Bilo ka dib markii la caleema saaray, Abiy wuxuu si degdeg ah u sameeyay dadaal uu ku fulinayo nidarradiisii  Gudaha, kumanaan kale oo maxaabiis siyaasadeed ah ayaa la cafiyay oo la sii daayay, oo ay ku jiraan hogamiyaal iyo khabiiro dhinac kasta ah iyo kuwa loo xidhay xadgugub xukunkii hore e meles zenawi. Dawladdu waxay qaaday xaaladii degdega ahayd ee ugu danbaysay ee ay soo saartay bishii June 5 teedii. Dawladdu waxay sidoo kale ka saartay Jabhada Wadaniga Xoraynta Ogadenia (ONLF) iyo OLF liiska ururada loo arko inay yihiin kooxaha argagixisada. Bishii Ogosto ONLF waxay ku dhawaaqday xabbad-joojin, waxayna dawladda iyo ururku bishii Oktoobar kala saxeexdeen heshiis nabadeed oo la doonayey in lagu soo afjaro colaadda aafaysay gobolka Somaali Galbeed  in ka badan 30 sano. Dhinaca dhaqaalaha, Abiy waxa uu ku dhawaaqay in xukuumaddu ay ogolaanayso in ay qayb ka noqoto qaar ka mid ah warshadaha ay dawladdu leedahay, sida shirkadaha diyaaradaha ee qaranka iyo shirkadda isgaarsiinta dalka, si ay u dhiirigeliso maalgashiga gudaha iyo dibadda iyo kobcinta dhaqaalaha. Isbeddellada cusub iyo weliba sida xawliga ah ee loo daah-furay ayaa ka yaabiyey Itoobiya iyo beesha caalamkaba. Malaha wax la yaab leh ma ahayn dadaalka Abiy iyo xukuumadda EPRDF ay ku doonayeen in ay nabad ku gaaraan Ereteriya iyo sida degdegga ah ee ay ugu dhaqaaqeen. Bishii Juun 5teedii Abiy wuxuu ku dhawaaqay in Itoobiya ay ugu dambeyntii ixtiraami doonto qodobbada heshiiskii nabadeed ee 2000 ee loogu talagalay in lagu soo afjaro dagaalka ay kula jirto Eritrea; Shuruudahaas waxaa ka mid ahaa in la aqbalo oo la fuliyo xukunkii muranka dhaliyay ee 2002 ee qeexayay soohdinta labada dal. Ku dhawaaqistaas ayaa horseeday qulqulatooyin diblumaasiyadeed, tan  iyo horraantii Luulyo Abiy iyo Pres Eritrea. Isaias Afwerki ayaa ku kulmay dalka Eritrea. Labada dal waxay ku heshiiyeen inay dib u furaan xuduudahooda, dib u soo celinta xiriirkii labada dal ee dhinacyada diblomaasiyadda, ganacsiga, isgaarsiinta, iyo isu socodka. Midda ugu yaabka badan ayaa ah war-murtiyeedkii ay si wadajir ah u soo saareen Abiy iyo Isaias bishii Luulyo 9-keedii oo ay ku shaaciyeen in xaaladdii dagaal ee u dhaxeysay labadooda dal uu dhammaaday muddo 20 sano ah. Abiy waxa uu soo dhisay gole wasiiro cusub bishii October 2018. Waxa xusid mudan ma aha oo kaliya tiro yar—Abiy waxa uu jaray tirada jagooyinka golaha wasiirada laga soo bilaabo 28 ilaa 20—balse, waxaa ka sii yaab badan, sababtoo ah Abiy waxa uu dumar u magacaabay kala bar jagooyinka, taasoo keentay dalka oo leh golihiisii ugu horeeyay ee dheeli tiran jinsiga. Dabayaaqadii bishaas Madaxweyne Mulatu ayaa xilka iska casilay ka hor inta aysan dhammaan lixdii sano ee uu xilka hayay, taasoo u gogol xaareysay in madaxweyne cusub ay soo xulaan xildhibaannada. Oktoobar 25-keedii baarlamaanka ayaa u doortay Sahle-Work Zewde inay ku beddesho; Isla maalintaas ayaa la dhaariyay, iyadoo noqotay haweeneydii ugu horreysay ee madaxweyne ka noqota Itoobiya. Sahle-Work waxay ahayd Dublamaasiyad hawl kar ah, waxayna safiir ka soo noqotay dalka Itoobiya, waxayna xilal kala duwan ka soo qabatay Qaramada Midoobay. Bishii Oktoobar 2019 Abiy waxa la guddoonsiiyey abaalmarinta Nobel Prize ee nabadda. Guddiga Nobel-ka ayaa muujiyay ficilladiisa ku aaddan xallinta muranka soohdinta muddada dheer ee Itoobiya kala dhexeysay Eritrea isagoo tusaale u ah dadaallada uu ku doonayo inuu nabad ku helo. Bishii Nofembar 2019 dadka Sidamo waxay qabteen afti si ay u go'aamiyaan haddii ay jirto taageero ku filan si ay u abuuraan dowlad goboleed cusub oo qowmiyadeed oo iyaga laftoodu ah, ikhtiyaarka la siiyay dhammaan qowmiyadaha sida waafaqsan dastuurka dalka. Aftida ayaa dhacday, iyadoo in ka badan 98 boqolkiiba codbixiyayaasha Sidamo ay taageereen in ay noqdaan maamul madax banana sida maamulada kale e qomiyahada ha kale

Caqabadaha, qalalaasaha qawmiyadaha, iyo colaada Tigrayga Abiy isbedelada iyadoo ay soo dhaweeyeen oo ay amaaneen qaar badan oo ka mid ah dadka ku nool Itoobiya iyo dibaddaba, ayaa kuwo kale lagu dhaliilay baaxadda iyo xawaaraha ay ku socdeen. Cawaaqib xumada ka dhalatay dabcinta xayiraadaha waxaa ka mid ahaa in xiisado isirnimo oo jiray oo lagu sii daayay maamulkii hore ay hadda bannaanka u soo bixi karaan, kuwaas oo saameyntoodu ay mararka qaar ahayd mid gacan ka hadal ah, sida falalka qaar ay dareemeen in ay halis ku jiraan. dib u habaynta degdega ah. Wax yar ka dib markii uu xafiiska la wareegay Abiy, bam gacmeed ayaa lagu weeraray isu soo bax bishii June 2018; isagoo aan wax dhaawac ah soo gaadhin, waxaa ku dhintay laba qof oo kale, tiro intaas ka badanna waa ay ku dhaawacmeen. Sanad ka dib, dhowr sarkaal oo sarsare ayaa lagu dilay wax ay dowladu ku eedeysay inuu ahaa afgambi dhicisoobay oo ka dhacay gobolka Axmaarada. Dilkii bishii Juun 2020 ee loo gaystay halgamaa Oromo ah iyo heesaagii Hachalu Hundessa, oo ay dad badani u malaynayaan inuu ahaa mid siyaasadaysan. Mudaaharaadyo toddobaadyo socday iyo rabshado isir oo sababay dhimashada in ka badan 280. Isbedelada Abiy ayaa sidoo kale saameyn ku yeeshay in laga saaro kooxda TPLF-in kasta oo Tigray-gu ay ka yihiin wax ka yar 10 boqolkiiba dadweynaha dalka, TPLF ayaa hore u ahayd xubinta ugu sareysa isbahaysiga EPRDF ee talada haya—waxayna keentay carada sii kordhaysa ee xisbigaas. Intaa waxaa dheer, saraakiil badan oo Tigree ah iyo saraakiil ciidan ayaa lagu qabtay hawlgal ka dhan ah musuqmaasuqa intii lagu jiray maamulka Abiy ee horaantii.

Dabayaaqadii 2019 Abiy waxa uu u ololeeyay burburinta EPRDF, hannaankii ay TPLF-tu ku gacan saydhay una diiday in uu ka qayb galo, Abiy waxa uu sameeyay xisbiga Barwaaqada, oo ay ku jiraan saddex ka mid ah afarta xisbi ee EPRDF-ta ka kooban yahay— TPLF way diiday ka mid noqo—iyo dhawr xisbi oo yar yar oo ku salaysan qawmiyad gobol oo door biday inay burburaan oo ku biiraan xisbiga cusub. Wareegga soo socda ee doorashooyinka guud, oo loo qorsheeyay inay dhacaan 2020, ayaa dib u dhacay muddo sannad ah cudurka faafa ee COVID-19 awgeed. Kooxda TPLF iyo qaar ka mid ah hogaamiyayaasha mucaaradka ayaa dib u dhigista ku tilmaamay mid awoodeed, si kastaba ha ahaatee, waxay Abiy ku eedeeyeen inuu dib u dhigay doorashada isagoo isku dayaya inuu xukunka sii hayo oo dhaafsiisan shaqadii loo igmaday. In kasta oo dib u dhac rasmi ah uu ku yimid, masuuliyiinta gobolka Tigray waxay qabteen doorashooyin goboleed bishii Sebtembar 2020, taasoo sii hurinaysa xiriirka madaxda gobolka ee markii horeba xumaaday dowladda federaalka. Bisha soo socota, dowladda federaalku waxay billowday inay ka joojiso dhaqaalaha maamul goboleedyada.

Cadaawadda u dhaxaysa Tigrayga iyo dawladda federaalka ayaa rabshado ka qarxay horraantii bishii November. Isgaarsiinta gobolka oo hawada ka maqan ayaa adkeyd in si dhab ah loo ogaado sida ay wax u dhaceen, balse ciidamada TPLF ayaa lagu eedeeyay in ay weerar ku qaadeen oo ay bililiqeysteen fariisimo ay ciidamada federaalka ku lahaayeen gobolkaas, kadibna ciidamada federaalka ayaa weerar ku qaaday gobolka Tigreega. Ku dhawaad islamarkiiba ciidamada Tigreega ayaa sheegay in ciidamada Eritrea ay iyagana soo weerareen, taas oo ay beeniyeen saraakiil ka tirsan labada dal ee Itoobiya iyo Eritrea. Bishii Maarso 2021, si kastaba ha ahaatee, Abiy wuxuu qirtay in ciidamada Eritrea ay ku lug lahaayeen colaadda. Dhanka kale, in kasta oo Abiy uu ku dhawaaqay guusha Tigray ka dib markii ciidamada federaalku ay qabsadeen caasimadda gobolka, Mekele, dabayaaqadii Noofambar 2020, qaar ka mid ah dagaalladii gobolka ayaa socday muddo bilo ah, oo ay ku barakiciyeen ilaa laba milyan oo Tigray ah ayna kiciyeen xaalado macaluul. Dhammaan dhinacyada ayaa lagu eedeeyay in ay geysteen xad-gudubyo ka dhan ah xuquuqda aadanaha intii uu socday iskahorimaadka.

Doorashada 2021, fallaagada Tigreega oo horu-maraysa, iyo balaadhinta dagaalka Waxay ka soo horjeedday khilaafkan dib u dhaca ah ee doorashada federaalka lagu qabtay Juun 21, 2021, in kasta oo aan dalka oo dhan laga qaban. Marka laga soo tago Tigray-ga oo aan doorasho ka dhicin gobollada Soomaalida iyo Harari, guddiga doorashada ayaa sababta ku sheegay amni-darro iyo dhibaatooyin dhanka saadka ah; doorashada ayaa loo qorsheeyay in la qabto labada usbuuc ee u dambeeya bisha Sebtembar. Gobolka Oromia ayaa doorasho ka dhacday balse xisbiyada mucaaradka ee gobolka ayaa qaadacay doorashada. Markii natiijadii la soo saaray bishii Luulyo, waxay muujisay in Xisbiga Barwaaqo uu ku guulaystay aqlabiyad aad u badan oo kuraastii baarlamaanka lagu tartamay. Dhanka kale, intii lagu guda jiray usbuuca doorashada, dagaalku wuu sii kordhay, waxaana ciidamada Tigreega ay qaadeen weerarro ku wajahan Mekele. 28-kii Juun, ciidamada federaalka iyo saraakiisha kumeel gaarka ah ayaa si lama filaan ah uga baxay caasimadda iyo gobolka ballaaran ee Tigrayga. Waxaa si degdeg ah uga daba tagay ciidamada Tigreega oo dib ula wareegay caasimadda iyo deegaano kale oo gobolka ka tirsan. Isla maalintaas, dawladda federaalku waxay ku dhawaaqday xabbad-joojin hal dhinac ah, iyadoo u cuskatay sababo bini'aadantinimo. Dagaaladu way sii socdeen, in kastoo, bishii Luulyo, way caddaatay in colaaddu ay soo jiidatay kooxo kale oo ay ku fiday gobollo kale. Jabhada TPLF iyo Jabhada Oromada ee OLF ayaa bishii Ogosto ku dhawaaqay in ay isbahaysi samaysteen.

Sanadkan lagu Gudo jiro ee 2022 may badneen wareerada iyo iska caabinta u Dhaxaysa labada dhinac waa TPLF iyo Dawlada fader alka ahee balse sidaas si ka duwan waxa jiray isu soo dhawaan shiyo iyo isla jaan qaadid hor leh walow ay taasi hadda dibu dhac wayni ku dhacay maadama u dagaalki iyo qalalasihi uu dib u bilaabmay si aan la filayn.

Waxa lagu balan sanaa in lagu wada xaajado wadanka Tanzania si is fahan hor leh loo gaadho o dagaalka meesha laga saaro isla markaana la ogolaado mashariicda , isgaadhsinta iyo sahayda bil aadan tinimo oo hor leh , waxaa soo dhex galay doorashadii Kenya ee dhacday bishi August e sanadkan 2022 ee u ku gulastay madaxwayne William Ruto taas o keentay dibu dhac aad iyo aad u wayn maxaa yeelay Kenya ayaa ahayd jaan goyaha ugu wayn e nadaba iyo isu soo dhawaynta TPLF iyo Dawlada Abiy ahmed waliba xukumadi markaas joogtay ee madaxwayne uhuro Kenyatta.

Tplf waxa ay si layaab leh ugu qanac santahay madaxwaynihi hore e Kenya e uhuru Kenyatta si u gadhwadayn ugu noqdo xalinta dagaalkan cakiran iyo nabada cirka ku lalaan waana sababta hadda loogu magacabay uhuru Kenyatta in u noqdo ergayga gaar ka ah e nabada e Kenya e geeska Africa iyo dalal ka harooyinka.

Ugu dambayntii aan dhawrno waayahay iyo halka wax laysla dhigo arimahan hadda tagan e gobolka geeska Africa , dagaalka Ethiopia waxa u samayn toos ah ku yeelanaya nolosha iyo dhaqalaha gobolka way nee geeska Africa maadama ay Ethiopia tahay dalka ugu wayn uguna dhaqalaha badan geeska Africa marka laga tago dalka Kenya.

ILAAHAY AYAA MAHAD LEH.

Mohamed Aden Hassan

Contact: [email protected]   

  Mahad sanidiin dhamaantiin.