Is-Bahaysiga Mucaaradka Somaliland Ma Wuxuu Noqon Guul Mise Hungo
W/Q: Ibrahim Hassan Gagale
1 ) GOORMAA DAWLAD XUMAATAA?
Dawladnimadu maaha hanti gaar ah oo uu leeyahay qof, koox, ama
qabiil balse waa hanti guud oo ay xuquuq ahaan ummaddu u wada leedahay
una simantahay sida loogu wada simanyahay waajibaadka dalka. Dawlad
waxay xumaataa marka qabiil gaar ah uu boobo kuna tagrifalo wax kasta oo
la xidhiidha nidaamka dawladnimada. Xukuumad ta ugu xun ee ummad ku
habsata waa ta ku salaysan kelitalisnimo qabiil oo wax ummadda ka
dhaxeeya lagu naaxiyo laguna koriyo qabiil gaar ah inta kalena lagu
dhibaateeyo looguna geysto tacadiyo iyo xad-gudubyo lagu sandulleynayo
dabadeedna ay cadaawad biirtay ka dhalato dulmigaas aakhirkana qaraxda
lagana dhaxlo dagaallo sokeeye oo lagu hoobto sida kelitalisnimadii
qabiilka ee Siyaad Barre iyo dalal badan oo Afrikaan ah.
2 ) WAAJIBAADKA XISBIGA MUCAARADKA AH EE DAL
Dawladaha dimoqaraadiga ah ee adduunka ka jira, mucaaradku waa
hubka keliya ee madaxweynaha ka ilaasha inuu noqdo kelitaliye ama in
xuukumadi ku tagrifasho dawladnimada, fartana ku fiiqa wixii maamul-xumo
ah ee ka Jira dalka kuna dhaliila xukuumadda sida naas-nuujin,
qaraaba-kiil, musuqmaasuq hantiyeed, ku tagrifal awoodeed iwm.
Siyaasadda Mucaaradnimadu waa dhaliilid dhibaatooyin ka jira maamulka
dalka ama cadaalad-xumo si xukuumadu wax uga qabato oo loo helo
daaweynta dhaliisha. Mucaaradnimadu kuma salaysna hunguri-ku-doon,
ceebayn xukuumad, fitno-abuur, necbaansho qabiil gaar ah ama
shakhsi-siyaasadeed iwm.
3 ) QIIMAHA IS-BAHAYSIGA MUCAARADKA SOMALILAND
Is-bahaysiga siyaasadeed ee Mucaaradka Somaliland waa muhiim waana
loo baahanyahay si ay wadajir iyo awood-cod siyaasadeed loogu saxo wixii
maamul-xumo ah ee dalka ka jira, saxidaas oo ku salaysan cadaalad,
wadaninimo iyo ilaalinta madaxbanaanida iyo qadiyadda Somaliland kana
fog dabagal qabiil ama dad gaar oo Mucaaradku ka dhigto yool uu ku
wiiqayo nacayb awgeed. Waa in mucaaradka laga ilaashaa is-bahaysi
qabiil, kooxaysi ama gobolaysi si aan Mucaaradku u burburin una kala
dareerin, wax-qabadkiisuna u fashilmin. Xubnaha Golaha Wakiilada
Somaliland waxay ka koobanyihiin gobollada Somaliland, Bari iyo Galbeed,
Waqooyi iyo Koonfur. Golaha Wakiilada iyo Golaha Guurtiga Somaliland
waa hay’adda dejisa sharciga dalka kana ilaalisa in xukuumaddu iyo
garsoorka dalku ku kacaan fal dembiyeed ka dhan ah dawladnimada.
Is-bahaysiga Mucaaradka Somaliland ama mucaaradkuma hadduu ku kaco
qabyaalad, is-bahaysi qabyaaladeed, gobolaysi ama kooxaysi waxay
keenaysaa inuu si deg deg ah u fashilmo, rajadii laga qayb ay meesha ka
baxdo laguna hungoobo, xukuumaduna fursad u hesho inay ku kacdo waxay
rabto. Cadowga kowaad ee ummaddu waa qabyaaladda oo ragaadisa midnimada,
nabadda, dawladnimada iyo horumarka. Xukuumadda iyo mucaardkuba
qaybweyn iyo door muuqda waa inay ka qaataan la dagaallanka qabyaaladda
iyo gobolaysiga. Ku dhaqanka Diinta Islaamka iyo wadaninimadu waa inay
ka adkaadaan qabyaaladda iyo gobolaysiga.
4 ) WAAJIBAADKA IS-BAHAYSIGA MUCAARADKA SOMALILAND
Is-bahaysiga Wakiilada Mucaaradka ah ee Somaliland waxaa laga
filayaa in awoodooda sharci-dejin iyo codayn ay xoogga saaraan sidii
Gobollada Bariga Somaliland (Sanaag, Sool iyo Togdheer) loo soo
gaadhsiinlahaa horumarka la gaadhsiiyay Gobollada Galbeeda ee dalka
(Awdal, Maroodi-jeex iyo Saaxil). Gobollada Bariga Somaliland aad ayay
uga dambeeyaan Gobollada Galbeedka xagga horumarinta mashaariicda iyo
arrimaha bulshada. Ujeedadu maaha in la sameeyo JEEGAAN-BARI oo ah kala
qaybin siyaasadeed balse waxa weeye in gobolladu u sinaadaan horumarka
dalka siiba kaabayaasha dhaqaalaha, horumarinta beeraha, ganacsiga,
warshadaha, caafimaadka, waxbarashada, dal-xiiska, garoomada
diyaaradaha, garoomada ciyaaraha iwm. Siiba waa in ganacsatada
Somaliland aad loogu dhiirigeliyaa inay maalgashii ballaadhan ku
sameeyaan Gobolka Sanaag oo noqodoona gobolka mustaqbalka ee Somaliland
maadaama Eebbe ku manaystay gobolkaas khayraad aad badan oo noockasta
leh. Waxaa kale oo iyaduna aad muhiim u ah in Beesha Gabooyaha la soo
gaadhsiiyo ummadda inteeda kale xagga waxbarashada, horumarka,
degaamaynta iwm. Takooridda iyo xaqiiradda dad kula mid ah, kula dal ah,
oo Muslim ah waa dembiweyn xagga Diinta Islaamka ee waa in lala
dagaallamaa si ummadu u sinaato.
5 ) TAAGEERADA SHACABKA SOMALILAND EE IS-BAHAYSIGA MUCAARADKA
Ummadda Somaliland waxay Is-bahaysiga u rajaynaysaa guul iyo inaan
lagu hungoobin aadna way u taageeridoontaa Is-bahaysiga Mucaaradka
Somaliland haddii ay ka fogaadaan qabyaaladda iyo gobollaysiga,
muujiyaan waxqabad dhab ah oo muuqda, difaacaan qaranimada Somaliland,
horumariyaan tayada iyo qalabaynta Ciidamada Qalabka Sida ee Somaliland,
geed dheer iyo geed gaabanba u fuulaan aqoonsiga Somaliland, ilaaliyaan
cadaaladda iyo sinaanshaha dheelitirna ee gobollada dalka, xoogga
saaraan nabagelyada iyo midnimada dalka iyo dadka iwm.
6. IS-BAHAYSIGA MUCAARADKA DALKA IYO KA QAYBGALKA ARRIMAHA MAASIIRIGA AH EE DALKA
A ) XUDUUDAHA CAALAMKA KUMA DHISNA ISIR AMA QABIIL
Xuduudaha Afrika, Caalamka Carabta, Koonfur Ameerika iyo Aasiya ama
dalkasta oo adduunka ka jira kuma salaysna isir ama qabiil balse waxay
ku salaysanyihiin dhulka. Waa waajib dastuuri ah in la sugo lana difaaco
xuduudda Somaliland, taas oo ah xuduudii laga dhaxlay Somaliland
British Protectorate laguna qaatay xornimada June 26, 1960. Somaliland
dad waa ka tegikaraa, cid kasta ha noqdeen, laakiin taako dhul ah kama
tegayso. Dal kasta mucaarad siyaasadeed waa leeyahay wax lagu toosinayo
waxna lagu saxayo laakin la dagaallanka wadajirka dhuleed iyo ummadeed
ee dalka marnaba lama aqbalikaro waayo waa qaran-dumisnimo iyo
dal-dumisnimo.
Sidaas daraadeed, waa in Maamulka Puntland ee Somalia ama
Somaliyaba laga ilaashaa lagana difaacaa inay ku soo xadgudbaan xuduudda
caalamiga ah ee Somaliland (Internationally recognised borders of
Somaliland inherited from Somaliland British Protectorate as any other
African Country). Somaliland kama jiro dhul lagu muransanyahay sida aanu
uga jirin dhul lagu muransanyahay dalalka kale ee Africa oo dalkasta ay
ku noolyihiin beelo kala duwan oo ay isku hayso xuduudihii Gumaysiga
Yurub (There is no disputed land in Somaliland as there is no disputed
land in any African country inhabited by different tribes kept together
by European colonial borders, borders are based on land, not on lineage
or tribe origin). Nabadda iyo deganaanshaha dalkasta oo Afrikaan ahi
waxay ku jirtaa aqoonsiga iyo ixtiraamidda xuduudihii Gumaysiga ee
Qaaradda Afrika (Peace and stability of every African country depends on
recognizing and respecting African colonial borders).
B ) CELINTA QAXOOTIGA ITOOBIYA
Waxaa muhiim ah in xoog la saaro celinta ajanebiga Itoobiyaanka ah
ee dalka ku soo qulqulaya waayo waxay arrintaasu leedahay khatar
mustaqbalka (Inta cabsi awgeed aan ugu noqonkarin Itoobiya waa in xero
qaxooti looga sameeyo xadka labada dal, lagu ilaaliyo waxna ay ku siisaa
UNHCR). Ma jiro adduunka dal qaxooti shisheeye sharci la’aan ku soo
qulqulo maalinkasta kalana doortaan magoolooyinka Somaliland ay rabaan
inay ku noolaadaan, sida ay rabaana ugu dhalaan dalka lana sheegtaan
dalka dadka leh.
Maanta, qawaaniintii caalamka way burburtay oo dad iyo dalna laguma
ixtiraamo xaqa madaxbanaanida haddii aan ummadda lahi heegan joogto ah
ugelin difaaciisa iyo badbaadintiisa. Maanta adduunyadu waxa weeye kii
xoog lahoo, reerka u hadh. Eebbe (S.W.T) waxa uu siiyo ummad waxaa ugu
qiimo badan dhul hooyo ee ay leedahay oo ku jirto, ku faanto, kuna
noolaato si xor ah. Maanta Falastiin ayaa og qiimaha uu dhulku leeyahay
oo muddo 74 sano ah (Since the destruction of Palestinian Society and
their homeland in 1948 - النكبة) maalinkasta dhiig u daadinaysa si ay u
hesho dhulkeeda oo ugu noolaato xornimo iyo sharaf. Jirtaanka ummad waa
lahaanshaha dhul. (One’s land reflects one’s existence).
C ) XIDHIIDHKA SOMALILAND IYO SOMALIA
Waa in shuruuc adag laga dejiyo dadka ka soo jeeda Jamhuuriyadda
Somalilad ee beenta ku metala Somalia, siiba golayaasha iyo xukuumadda,
taas oo ah dagaal ay Somalia ku hayso madaxbanaanida Jamhuuriyadda
Somaliland laguna wiiqayo aqoonsiga Somaliland ee Beesha Caalamka. Si
arrintaas looga hortago waa in la joojiyaa dhammaan wadahadalada
Somaliland iyo Somalia maadaama ay Somalia faragelin joogto ah ku hayso
madaxbanaanida Somaliland isla markaana la adkeeyaa isu-gudubka labada
dal. Xukuumadda Somaliland iyo shacabka Somaliland wax xumaan ah uma
qabaan shacabka Somalia waxayna u rajaynayaan in Ilaahay, SWT, ka saaro
dhibaatooyinka nolosha ee ay ku jirto uguna bedelo dawlad wanaagsan oo
metasha, nabadgelyo iyo horumar.
D ) DOORKA HAWEENKA SOMALILAND EE DALKA
Haweenka Somaliland waa qayb muhiim ah oo ka tirsan ummadda
Somaliland lagama maarmaana u ah nolosheeda iyo aayaheeda. Waa wax aad
looga xumaado in doorashadii u dambaysay ee Somaliland laga waayo
haweenka Somaliland. Adduunka kama jirto bulsho wada rag ah ama ragga oo
qudha oo wax qabta. Haweenku waa hooyooyin, dhaqan, af, wasiiro,
shaqaale sare, shaqaale caadi ah, ganacsato, dhakhaatiir, saraakiil,
ciidan iwm. Arrintaas waxaa muhiim in xukuumadda iyo Mucaaradkuba wax ka
qabtaan lana siiyo xubnaha ay ku leeyihiin wakiilada iyo degaanadaba ee
ay u qalmaan.
Ibrahim Hassan Gagale
June 6, 2021
AFEEF:
Hadhwanaagnews marnaba masuul kama aha Aragtida dadka kale. Qoraaga ayaa xumaanteeda, xushmadeeda iyo xilkeeda sida. waxa kaliya oo Hadhwanaagmedia dhiirigalinaysaa, isdhaafsiga aragtida, canaanta gacaliyo talo wadaagga!
Loading...
Loading...