Halkee Ay Ku Sal Leeyihiin Xurgufaha Iyo Xanafta Siyaasadeed Eeqoomiyadaha Ethiopia Iyo Dawladaha Federalka Dhex Taalaa ?
W/Q: Muxamed Dhimbiil
Dalka Jamhuuriyada Federalka Ethiopia waxa taagan murug siyaasadeed oo
isu badelay qaab qoomiyadeed waxaana uu si cad u soo muuqday afartii
sanadood ee u dambeeyey, oo Ethiopia gudaheega ay ka bilaabmeen
kacdoono isbadel doon ahi oo qoomiyadaysani.
Dabcan dhaqanka siyaasadeed ee dalka Ethiopia marna kama madhnayn in
marba qoomiyadi wax maamusho ama talada dalka hayso, ama boqortooyo ha
ahaato, ama nidaam ciidan Xoog ku qabsadeen ha noqoto ama nidaam taladu
meel ku urursan tahay ( Autocracy ) oo xoog badan ha noqdo e , laakiin
dalkaasi waxa dhaqan u ahaa in qaranimada dalka la dhowro hadba cidii
meesha timaadana loo hogaansanaado.
Sanadkii 2018 ayuu kacdoono isbadel doon oo dalka Ethiopia ka dhacay
uu ku yimid Raisal wasaare Abiy Ahmed oo haatan hogaanka u haya dalka
Ethiopia, waxa uu ahaa shaqsi siyaasada gobolka iyo ta aduunkaba wax
weyni uga baxsan yihiin oo markii uu sidaa talada u qabtayba qaaday
talaabooyin hor leh oo ay ugu horeysay furfurnaan siyaasadeed , mid
ganacsi iyo mid gobol ba isla markaana qaatay go'aano iyo talaabooyin
horumar oo aad u wanaagsan.
XAALADAHA HADA TAAGAN
Dalka Ethiopia oo ay doorashooyinkiisu mudeysnaayeen bisha Aug 2020
ayaa dib loo dhigay sababo uu keenay xanuunka #Corronavirus , arinkaasi
oo ay qaadaceen Gobolka waqooyiga ee qoomiyada Tigray , waxaanay qabteen
doorashadii Golaha wakiilada Dadweynaha ee Gobolka Tigray , taasi oo
keentay in ay dawlada federalka Ethiopia ay sheegtay in aanay
aqoonsanayn.
Sidaasi oo kale maalmo kooban ka hor ayaa baarlamaanka dawlada
federalka Ethiopia joojiyey gabi ahaanba wada shaqeynta maamulka sare ee
Gobolka Tigray oo iyagu sheegay in aanay aqoonsanayn Raisal Abiy Ahmed
ilaa uu qabto doorashooyin , waxaana ay dawlada Ethiopia isku raacday in
wada shaqeynta laga jaro madaxda maamulkaasi laakiin maamulada hoose
iyo adeegyada dadweynuhu sidoodii ahaadaan.
Ilaa iyo intii uu Raisal wasaaraha Ethiopia dalkaasi qabsaday sanadkii
2018 ayaa aanay isku wanaagsanayn xukuumada Abiy Ahmed iyo qoomiyada
Tigray , arimahaasi waxa keenay markii saraakiil badan iyo madaxdii
xukuumadii hore lagu eedeeyey tacadiyo badan, arimo musuq-maasuq iwm oo
gabi ahaanba xilalka sare ee dawlada federalka laga dhameeyey iyo
waliba go’aankii uu Abiy Ahmed ka qaatay Badhame xuduudka Erateria iyo
Ethiopia oo ay u arkeen in dhulkoogii ay ku dagaalamayeen mudada badan
si dhib yar la isaga bixiyey.
TAARIIKHDA HORE
Qoomiyada Tigray waa jabhadii dalka Ethiopia ka xoreysay dawladii
Dhergiga, waxaana ay la midoobeen ODP oo ah Oromo democratic Party oo
iyaguna ka soo horjeeday nidaamkaasi dhergiga , sidaasi oo kale ayaa
ayey jireen qoomiyada Ahmara oo laftoodu ka soo horjeeday Dhergigii oo
sameystay xisbiga Ahmara Democratic party ADP iyo xisbiga ay lahaayeen
qoomiyadaha shucuubta koonfureed ee SEPDM iyo xisbiga Tigray TPLF ayaa
sameystay isbahaysigii dalka Ethiopia ka talinayey mudada dheer ee
EPRDF.
Markii uu geeriyooday Raisal wasaarihii awooda badnaa ee dalka
Ethiopia Malez zenawi waxaa loo dhiibay Haeila mariam desalem oo ka soo
jeeda shucuubta koonfureed iyo xisbiga SEPDM , si uu u dhameystiro
mudada u hadhsanayd malez zenawi, waxaana sii xoogesystay kacdoono ay
qoomiyada Oromadu bilaabeen, kaasi oo uu u sameeyey isku shaandhayn
masuuliyiinta dawlada waxaana la magacaabay madax badan oo ka soo jeeda
qoomiyada oromada si uu u damo kacdoonku.
Dedaaladaasi waxba kama tarin, waxaana xilkii iska casilay Raisal
Haielamariam Desalem sanadkii 2018 kii , waxaana Raisal wasaare loo
magacaabay Abiy Ahmed Ali oo ahaa Gudoonkii Xisbiga ODP ee oromada si uu
culeysku uga dago dalka doorashooyina loo qabto ,
ISBADELADA ABIY AHMED
Abiy Ahmed oo noqday horaantiiba shaqsi ka saameyn badan oo ka gadisan
waxii laga filayey oo dalka Ethiopia u raray nidaam democratic ah , la
heshiiyey dalka Erateria, mucaaridkii dalka iyo jabhadihiiba soo
xareeyey , ganacsigii furfurnaan ku sameeyey si maalgashi dadwayne iyo
dibadeed dalkaasi u helo,
Dhinaca kale dedaalo badan oo uu gallay ayuu Ethiopia kaga badbaadiyey
in uu dumiyo mucaarid iyo jabhado dalka dibada kaga yimaadaa, taasi oo
noqotay yididiilo iyo wanaag uu aduunka oo dhami ku soo dhaweeyey oo uu
ilaa bilada nabada aduunka ku qaatey , waxaana aad moodeysay in uu
laftiisa deg-deg badani ku jiray taasi oo dhalisay in dhawr goor la isku
dayey inqilaab iyo in ay soo cusboonaadeen mudaharaadadii qoomiyada
oromada dhawr goor.
MUSTAQBALKA DAMBE EE ETHIOPIA
Ethiopia wali waxa ka jira kacdoono iyo guux hoose oo uu dhaliyey
tabashooyin hore iyo talaabooyinka dambe ee Dr Abiy Ahmed qaaday
sidaasi oo kale ayaa dib marka loo raaco taariikhda qoomiyadaha dalkaasi
wada degani nidaamka maamulka dalka ku kala aragti duwan yihiin .
Qoomiyada Ahmara waxa ay aaminsanaayeen waxa la yidhaahdo Ethiopia oo
hal meel laga wada maamulo ( one central Government ) waxaana ay ka soo
horjeedeen nidaamka federalka ee dalka Ethiopia uu hada ku shaqeeyo oo
ay keentay xukuumadii malez zenawi ee dalkaasi mudada dheer ka
talinaysay.
Sidaasi oo kale ayaa qoomiyadaha qaar na nidaamka dawladnimoba ay ka
tirsanayeen cadaalad daro iyo in aan loo sinayn, kuwaasina waxa ugu
horeeya qoomiyada Oromo oo ah hogaanka dalkaasi ka taliya ahna qoomiyada
ugu badan dalkaasi oo ilaa 1975 u dagaalamayey in ay Ethiopia laga wada
taliyo oo loo siman yahay la helo.
Qoomiyada Somalida oo ah kuwa ugu balaadhan ayaa marka aad eegto xaga
axsaabta iyo talada dalkaasi aan qoomiyad ahaan Xoog ku aheyn,
Isbahaysigii EPRDF na 4 ta xisbi ee isku bahaystay aan ku jirin ,
waxaana la filayaa in ay hadda siyaasada dalka Ethiopia si muuqata oo
macno leh uga qayb qaadan doonaan maadaama mucaaridkii iyo jabhadihii 40
sano dagaalamayey la soo xereeyey oo lala heshiiyey.
Raisal wasaare Abiy Ahmed ayaa waxa uu aasaasay xisbi la yidhaahdo
xisbiga barwaaqada oo uu ugu talogalay in uu ku mideeyo qoomiyadaha
dalka Ethiopia oo dhan xisbigaasi oo uu u bixiyey Ethiopian prosperity
party (PP ) ayaa la filayaa in uu kaga qayb galo doorashooyinka soo
socda .
Waxaana ay is khilaafeen saaxiibadiisii hormoodka ka ahaa xisbiga
oromada ee ODP ee uu ka soo baxay oo noqday mucaaridka dalkaasi ugu
waaweyn isaga oo qaar ka mid ah jeelasha ku gurey iyada oo lagu eedeeyey
kacdoonadan qoomiyada oromada ee soo noqnoqda.
Dr Abiy Ahmed iyo xukuumadiisa ayaa waxa laga sugayaa in ay dalkaasi
doorasho ka qabato bisha March ee sanadkan, iyada oo waliba ay
xidh-xidhan yihiin qaar ka mid ah mucaaridka dalka Ethiopia ugu
waaweynaa oo lagu eedeeyey in ay kacdoonadan ku lug leeyihiin , markaa
lama saadaalin karo in ay doorasho dhici karto iyo in kale .
Muxamed Dhimbiil
AFEEF:
Hadhwanaagnews marnaba masuul kama aha Aragtida dadka kale. Qoraaga ayaa xumaanteeda, xushmadeeda iyo xilkeeda sida. waxa kaliya oo Hadhwanaagmedia dhiirigalinaysaa, isdhaafsiga aragtida, canaanta gacaliyo talo wadaagga!
Loading...
Loading...