Dabar-go' Ku Socda Dugsiyada Qur'aanka iyo Korodhka Dugsiyada Maadiga ah
Ka hor inta aynaan mowduuc
u gelin, haddii ay dib taariikhda u yar celino. Intii u dhaxaysay sannadihii
1884 ilaa 1910 wuxuu Ingiriisku dhulka Soomaalilaan keenay waxbarasho
Kiristaameyn wadata. Waxbarashaddani waxa ay bilowgii hore ka hanaqaaday laba
dugsi oo ku yaallay Berbera oo kala Dhaymoole iyo Mijacaseeya. Markii ay
dugsiyadaasi in muddo ah furanaayeen ayaa laga war helay inay goobahan ka
socoto Kiristaameyni carruurta lagu gaalaynayo. Aakhirkii waa lagu kacay
dugsiyadii gaalaysiinta waxaana albaabada loo xidhay horraantii sannadkii
1910-kii. Wixii intaa ka dambeeyey wuxuu Ingiriisku go’aansaday inuu kor u
qaado dugsiyada lagu barto maadiga si looga mashquulo dugsiyada diinta Islaamka
lagu barto.
Wakhtiyadii dambe waxa soo
baxday in mushaharka macalinka maadiga dhiga laga sarraysiiyo kuwa diinta
Islaamka dhigo. Siyaasadaasi ilaa maanta way xoog badan tahay. Wixii ka
dambeeyey baraarugii dugsiyadii Kiristaameynta lagu baranayey ee meesha laga
saaray, shicibkii reer Soomaalilaan gaar ahaan culimadii wakhtigaasi joogtay
waxa ay dagaal af iyo adin kula dagaalameen nooc kasta oo waxbarasho maadi ah,
waayo waxa ay qabeen shakigii hore ee maadiga diinta Kirisitaanka loogu daray.
Aakhrikii xitta markii lagu gudo jiray ololihii afsoomaaligii waxa a culimada
qaarkood ay yidhaaheen ‘ LAATIIN LAA DIIN’.
Intii haddii aynu kaga
nimaadno wixii hore u dhacay. Maxaa haatan taagan? Qiyaastii 9-kii sanno ee ugu
dambeeyey waxa xidhmay tiro badan oo dugsi Qur’aan ama Malcaamado Qur’aan, waxaana
loo beddelay dugsiyo maadi ah. Sidoo kale waxa yaraaday Madarasadihii lagu
dhigan jiray maadooyinka carabiga ah ee maadiga ah iyo kuwa diintaba. Waxa
xaafad kasta laga furay dugsiyo maadi ah oo af-Ingiriis wax ku dhigaya, oo si
fool xun u tartamaya, kuwaasi oo saameyn weyn ku yeeshay dugsiyadii Qur’aanka
sida khaaska ah loogu baran jiray. Dhabaatooyinka albaabada u laabay dugsiyada
Qur’aanku waxa weeyi iyada oo macalinka la siiyo mushahar ka yar ka maadiga
dhigaya, iyada oo ay inta badan dhacdo in isla dhismaha dugsiga Qur’aanka lagu
dhisay waqfi oo maamulaha aanay wax lacag ahi ka gelin. Halka dugsiyada maadiga
ahi ay intooda badani kiraystaan dhismayaasha ay dugsiga ka dhigayaan. Shaki kuma
jiro inay kala badan yihiin lacagta ardayga laga qaadayo, oo mar kasta ay
sarrayso kan maadiga ahi.
Xaafado dhan oo Hargaysa ku yaalla waxa gebi ahaanba dugsiyadii Qur’aanka loo beddelay dugsi maadi ah oo af-Ingiriisi waxa ku dhigaya. Waxaana raadis lagu helayaa dugsi Qur’aanka lagu barto oo furan. Waxa iyana lagu dabajiraa oo dhawaan meesha ka bixi doonta siday ku socoto madarasadihii lagu baran jiray maadiga ee af-carabiga ku bixi jiray, oo in badan oo ka mid ahi oo Hargaysa ku yaalla ay durba maadooyin badan ay u beddeleen inay ku baxaan af-Ingiriisi. Waxa aan xusuustaa maqaal uu nin aanu saaxiibo naha qoray oo ciwaankiisu ahaa ‘INGIRIIS UUN WAX KU CUN’. Rasuulku SCW wuxuu yidhi "Waxa idiinku khayr badan kiina Qur’aanka barta dadkana bara”. Aragtidayda dhawrkan qoddob ee soo socda ayaa keenay inay dabar Go’ ku dhawaadaan dugsiyadii Qur’aanka iyo madarasadihii maadiga af-carabiga ku dhigayey:
= Dugsiyadii gaarka loo
lahaa ee af-Ingiriisiga wax ku barayey carruurta oo maado ahaan Qur’aankii u
dhigaya, taasina waxa ay meesha ka saartay in ardayga la geeyo dugsi Qur’aan.
Waalidkii wuxuu si fudud kuu odhanayaa iskuulka ayuu Qur’aanka ku dhigtaa.
Hadda ogow oo hal maado Qur’aanku kuma filna ardaygii la doonayey inuu si waafi
ah Qur’aanka u dhigto.
= Maamulayaashii iyo
macallimiintii dugisyada Qur’aanka haystay markii ay ardaydii ka dareersadeen
dugsiyadii af-Ingiriisiga waxa ku dhigayey, waxa iyana go’aansadeen inay
tartanka dhinacooda ka raacaan, oo waa kuwaa dugsi Qur’aankii dugsi maadi ka
dhigay.
= Maamulihii dugsi
Qur’aanka oo macaash doon noqday, halka markii hore Malcaamaha Qur’aanka uu
macallinku ka heli jiray wuxuu ku noolaado oo aan mushahar dhaafsisanayn.
= Culimadii dugsi Qur’aanka ama madarashada masuulka ka ahayd oo iyaga laftoodi u shaqo tegay dugsiyadii maadiga ah ee gaarka loo lahaa. Tiro ma leh in maamule dugsi Qur’aan ee macalin ka noqday dugsi gaar loo leeyahay.
= Fasallada barbaarinta ee
KG-ga loo yaqaano oo meesha ka saaray carruurtu markay afar sanno gaadhaan ee
la geyn jiray malcaamadda. Waxa maanta toos loogu daraa dugsi maadi ah oo KG
uga bilaaba.
= Waxbarashaddii jaamacadaha oo af-Ingiriis ah dhammaanteeda, marka laga reebo mid ama laba jaamacaddood.
= Shaqooyinkii fiicnaa oo
af-Ingiriisi lagu qaado, marka ay timaado tartan loo galo shaqo.
= Dalalka reer galbeedka
oo joojiyey ama saameyn ku yeeshay lacagihii faraha badnaa ee ay hayadaha
Islaamigu ku caawin jireen waxbarashada diinta Islaamka, ka dib markii ay
xoogaysteen lacagaha ay isticmaalaan dagaalyannada Islaamiyiinta adduunka ka
dagaalamaa.
Cali Cabdi Coomay
Suxufi, qoraa ah.
Hargaysa, Soomaalilaan
AFEEF:
Hadhwanaagnews marnaba masuul kama aha Aragtida dadka kale. Qoraaga ayaa xumaanteeda, xushmadeeda iyo xilkeeda sida. waxa kaliya oo Hadhwanaagmedia dhiirigalinaysaa, isdhaafsiga aragtida, canaanta gacaliyo talo wadaagga!