Somaliland: Dulmiga Ha Ka Ooyin, Haddaad Ooydidna Waxaad Ku Khasbantahay Inaad Raalli Gelin Bixiso!
W/Q: Maxamuud Ibrahim (Xaaji)
Waxa dhowaan lagu qabtay magaalada Hargeysa kulan lagaga hadlayey
dhibaatooyinka lagala kulmo habdhaqanka qalloocan ee haybs sooca.
Dhaqanka hayb soocu waa dhaqan salka ku haya badownimo, dadnimo xumo,
garasho liidata, kalsooni darro ku habsatay int wax is bidda
bulshadeenna. Waa dhaqan gurracan oo qayb bulshadeena ka mid ahi kula
kacdo qayb kale oo isla bulshadeenna ka mid ah. Si kasta oo aad ugu
fiirsatid wax kala geddisnaan ah oo u dhexeeya qofka wax hayb soocaya
iyo ka la hayb soocayo heli maysid. Xag midab, xag af, xag diineed xag
dherer/gaabnaan, xag cunto, xag cibaado, xag hu'/dhar, ma jiro wax
dadkaa kala sooca. Haseyeeshee markaad usii dhabo geshid waxa kuu soo
baxaya laba wax oo laga yaabo inay tahay sababaha qarsoon ee labada
dhinac ku kala geddisan yihiin
1) Tan koowaad waa karti, adkaysi iyo farsamo wax soosaar, taasoo kan la hayb soocayaa dheer yahay kan wax hayb soocaya.
2) Tan labaadna waa sawir-beenaad maskaxeed oo fulaynimo iyo
kartidarro huwan, oo kan wax hayb soocayaa dugsado, si uu ugu buuxiyo
meel daloosha oo damqanaysa. Sawir maskaxeedkan ama humaaggan beenta ah
ee uu sawiranayo qofka wax hayb soocayaa dawo dhab ah uma noqonayso
boogtiisa uu rabo inuu ku dedo si aan loo arkin. Boogtaas dawadeedu
waxay ahaan lahayd inuu si run ah u wajaho nolosha, oo uu walaalkii kula
tartamo karti, farsamo, xalaal-quudad iyo adkaysi. Kan wax hayb
soocayaa markuu tartankii ku fashilmay ayaa wuxuu miciin biday inuu
wanaaggii walaalkii gaadhay u beddelo humaag-beenaad cay iyo ceeb ah!
Tani waxay la mid tahay dawacadii laga sheegay inay kabaha Nabiga gaadhi
weydey ee tidhi "uf". Tani waa xaasidnimo meeshii ugu danbeysey.
Tusaale ahaan, ninkii birta tumayey ee agabkii horumarka iyo nolosha
ee aadanuhu baahida u qabey ku guulaystay inuu kaalintiisii buuxiyo,
ayaa kii nolosha ku fashilmay uu magac uu ku liidayo ula baxay. Waxaase
la yaableh magacaasi laftiisu waa magac farsamo oo qurux huwan, waa
magaca "TUMAAL." Kii kabaha samaynayey, hargaha iyo saamaha
farsamaynayey ee ka tolayey saabaanka iyo agabka baahida weyn loo qabo
waxa loogu yeedhay "KABATOLE." Magacan laftiisa nuxur ahaan waa magac
farsamoyaqaannimo huwan.
Bal hadda u fiirso magacyadani xadaarad iyo ilbaxnimo ayaa ka
muuqata. Laakiin, dhibku waxa weeye, maskaxdii masayrsanayd ee cuqdaddu
dabooshay ayaa go'aansatay in magacyadani in ay foolxun yihiin. Kuwa
maanta wax hayb sooca miyaa laga waayey qof si miyir qabta u fekera oo
yidhaahda magacyadani (kabotole, iyo tumaal) waa caqli, farsamo iyo
karti la is dheeryahay. Waa wershedda daboosha baahida kuwa masayrsan ee
cuqdadu ka indho tirtay in ay si miyir qabta u fekeraan. Kabatole iyo
Tumaal waa wershedaha aynu baahiyaheenna nololeed kula soo eeranno oo
lagaga jawaabo. Bal qiyaas bulshadeenna Soomaaliyeed oo aan haysan
farsamoyaqaannada daboolay baahiyihii wershadaha. Bal qiyaas, kabo
la'aan, suun la'aan, waran la'aan, gudin la'aan, mindi la'aan, toorrey
la'aan, boorso la'aan, digsi la'aan, daawe la'aan, yaambo la'aan, iwm.
Haddaba iyadoo sidaa nolosha loogu kala tegey, oo qolona bulshada
baahiyaheedii kafeysey, qoladii kalena aanay hadaltiro mooyee waxba
adduunka ku soo kordhin, maxaa keenay in si qalliban loo fekero, oo
wanaaggii xumaan loo arko? Maxaa keenay in la quudhsado kii la majeeran
lahaa? Maxaa keenay kii dhuuman lahaa in uu u tookho kii uu ka dhuuman
lahaa? Goormaase la waayo arkayaa oo la kala baranayaa waxa lagu faano
iyo waxa laga faano? Su'aalahaasi dhammaanteen jawaab bay inooga baahan
yihiin.
Aan u soo noqdo kulankii dhowaan (16kii Agoosto 2020) Hargeysa lagu
qabtay ee in badan oo waxgaradka Soomaalida ka mid ah dareenkooda
taabtay. Kulankaasi waxa hadallada maanka taabtay, ee qofkii damqasho
aadaninimo ku jirto la ilmeeyey goobta ka soo jeediyey, saddex nin oo
saddexdooduba ka soo jeedaan dadka samaha loo quudhi waayey ee xumaanta
loogu beddelay iyo hayb sooca. Waa Mahdi Cismaan Buuri, Barkhad Jaamac
Batuul iyo Maxammed Xasan Cali (Weji). Qofkii xis iyo maan nool leh
haddalladaasi meel bay ka taabteen.
Mahdi Cismaan Buuri oo saddexdaa nin ka mid ahaa isagu qalbijabkii iyo
muraaradillaaci wuu ilmeeyey goobtiina wuu ka kacay. Mahdi keligii ma
ilmaynin oo kumanaan qaarna meesha joogeen, qaarna marar kale muuqaalka
arkeen ayaa la ilmeeyey. Waxa uu Mahdi ka ilmeeyey waxay ahayd wax dhab
ah oo qarniyo soo jirey oo lagula dhaqmayey isaga iyo inta ay isku
haybta yihiin, aabbayaashood iyo awoowayaashood. Waxa Mahdi ka ilmeeyey
waxay ahayd dulmi iyo xaqdarro dhaqan iyo sharciba laga dhigtay. Waxa
Mahdi ka ilmeeyey waxay ahayd wax qofna aanu naftiisa la jeclaadeen in
lagula kaco. Waxa Mahdi ka ilmeeyey waxay ahayd waxa ubadkiisa sugaya
(haddaan ciyoon laga gilgilan) ee ka hor is taagi doona xorriyaddii iyo
xuquuqdii Ilaahay aadanaha siiyey. Waxa Mahdi ka ilmeeyey waxay ahayd
waxa xaddidaya doorashada iyo dookha wiilkiisa iyo gabadhiisa. Waxa
mahdi ka ilmeeyey waxay ahayd wax maalin iyo habeenba mudan in laga
ilmeeyo oo laga dagaalamo, ilaa laga hubsanayo in la cidhib tiro.
Nasiib darro dad ka mid ah kuwa caadaystay inay walaalohood faquuqaan
oo hayb soocaan ayaa ficilkii Mahdi Cismaan dhibsaday. Dadkaasi malaha
waxaa la qummanaatay inay buste huwiyaan xaqdarrada iyo xumaanta iyo
foolxumada lagula kacayey walaalaheenna Soomaaliyeed ee la hayb sooco.
Waxaan maanta daawaday muuqaal aan aad iyo aad u saluugay ugana calool
xumaaday. Muuqaalkaasi waxa laga duubay Mahdi Cismaan Buuri. Mahdi wuxuu
raalligelin ka bixinayaa dareenkiisii runta ahaa ee ilmada ka keenay
dhowaan isaga iyo kumanaanka kale ee Soomaaliyeed ee aan ka midka ahay.
Waxa muuqata in xukuumadda Somaliland ee Mahdi ka tirsan yahay "magac
ahaan" ay Mahdi ku dirqiday inuu oohintiisii iyo dareenkiisii runta ahaa
ka bixiyo raalli gelin! Waxaan aad iyo aad ii dhibtay raalligelintaa
Mahdi oo iila muuqatay mid madaxtooyada Somaliland laga soo maleegay.
Madaxtooyada Somaliland waxa la gudboonaa inay wax ka qabato waxa
Mahdi Cismaan iyo kumanaanka kun oohinta ka keenay ee meel walba laga
daawaday. Waxa la gudboonayd inay wax ka qabato oohinta ay
uur-kutaallada iyo murugada la deriska ah boqolaalka kun ee Mahdi ay
haybta gabooye wadaagaan. Kuwaasoo habeen iyo maalin uurka ka ooyaya.
Madaxtooyada Somaliland waxa la gudboonayd inay Mahdi
wiilkiisa/gabadhiisa iyo carruuraha kale ee Gabooye u abuurto rajo ay ku
tuuraan dulmiga qarniyada la soo kala dhax layey, ee ka dhanka ah
beelaha la hayb sooco.
Gebagebadii: Ummadda Soomaaliyeed meel ay joogtaba dib ha isugu noqoto
oo inta toobaddu furan tahay walaalahood iyo Eebbe weyneba cafis ha
weydiistaan. Somaliland-na ha beddesho
Aan ku addoonsadee ha ooyin, haddaad ooydana raalli gelin ka bixi".
Hoos ka daawo Oohintii Mahdi, raalli gelintii oohida, iyo maanso aan hore uga tiriyey dullinimada hayb sooca.
3)
DADNIMOOY-OOY - MAANSO AAN HORE U TIRIYEY.
Maxamuud Ibrahim (Xaaji)
AFEEF:
Hadhwanaagnews marnaba masuul kama aha Aragtida dadka kale. Qoraaga ayaa xumaanteeda, xushmadeeda iyo xilkeeda sida. waxa kaliya oo Hadhwanaagmedia dhiirigalinaysaa, isdhaafsiga aragtida, canaanta gacaliyo talo wadaagga!
Loading...
Loading...