Maskax Qabsasho: Reer Awdal Iyo Reer Sanaag-Bari Waxay Haystaankuraas Dheeraada!

Visits: 1172
(Rating 0.0/5 Stars) Total Votes: 0
0 0
Share via Social Media

Maskax Qabsasho: Reer Awdal Iyo Reer Sanaag-Bari Waxay Haystaankuraas Dheeraada!

Qore: Maxamuud Ibrahim (Xaaji)

Share

Qore: Maxamuud Ibrahim (Xaaji)

Afeef: Waxaan ka afeefanayaa anigoo u jeeda inaan reer ka hadlo, adiguna aad u qaadanayso inaan reer ka hadlayo, inaanan magaalo iyo degaan toonna kuugu dhuuman, sidaa daraadeed aan reerka xuso!

Waxaan maanta daawaday doodii xildhibaanada barlamaanka maamulka Somaliland. Xildhibaannadii doodayey waxa ka mid ahaa Mudane Siciid Xaaji Afweyne oo aannu ilmaadeer nahay. Dadka degaankayagu tiro kooban oo siyaasiyiin u badan mooyee way ka soo hor jeedeen maamulka Somaliland tan iyo maalintii la abuuray 18kii May 1991.

Haddaba waxa jira niman siyaasiyiin oo Dhulbahante iyo Warsangeli ka soo jeeda oo ka tirsan maamulka Somaliland. Inaadeerkay Siciid Xaaji Afweyne raggaas ayuu ka mid ayahay. Aan u soo noqdo, doodda Siciid ee aniga sida gaarka ah iisoo jiidatay waa markuu ka hadlayey "saami-qaybsiga golaha barlamaanka SL". Sida muuqaalkan ka muuqaata, Siciid dooddaas aad buu ugu nuuxnuuxsaday, tamar badan, waqti badan iyo maskax badan intaba wuu geliyey.

Intaanan u gelin faallaynta hadalkii Mudane Siciid, aan dib u eegno waxa dooddani ku salaysan tahay iyo waxa keenay in maanta barlamaanka SL lagaga doodo. Si aynu nuxurka doodda u fahamno bal dhammaanteen aynu in yar wada noqonno Somaliland (ama inta u dhuun daloosha doodaha SL!). Waxa muddo ka taagnayd "gobollada darafyada" baraarug bulsho oo dulucdiisu ku qotontey "saami qaybsiga goleyaasha". Waxa kale oo dooddaasi ay is garabsanayeen ololihii Dr. Galaydh ee halkudhiggiisu ahaa "Somaliland la wada leeyahay". Dooddan Dr. Galaydh iyo tii hore uga jirtey beelaha darafyada ee saluugga saami qaybsiga goleyaasha ayaa muddo la mataaneeyey oo kor loo hinjiyey, si mawjaddu usii xoogaysato. Ololihii loogu magac daray "tabliiqa siyaasadda" ee Dr. Galaydh, budhtuuraha u ahaa, hareerahana ay kala riixayeen prof. Samatar iyo Cadami ayaa dhaliyey baraarug bulsho oo xawli ku bilaabmay.

Waxa markaa tooshkii baraarugga la wareegay reer Awdal oo iyagu noqday qolada tooshkaa gacanta ku qabatay. Hadda waxa ka jira dhammaan "beelaha darafyada" guux weyn oo ah inaanay doorashada goleyaasha ka qayb gelin ilaa inta wax laga beddelayo saami qaybsiga lagu jaangooynayo tirada xildhibaannada.

Intaa dabadeed maanta ayaa golihii la keenay dooddaas saami qaybsiga. Sida caadiga ah dooddani waxa dad badani filayeen in beelaha darafyadu ay isku dhinac ka istaagaan. Mase dhicin sidii dad badani filayeen. Mudane Siciid Xaaji Afweyne oo "beelaha darafyada" ka soo jeeda ayaa weerar ku qaaday qaybo ka mid ah beelihii darafyada iyagiina ka soo qaaday reero dhac iyo boob iyo xaqdarro doon ah. Weliba intaa kagama hadhine, wuxuu ku sifeeyey inay hadda xaqdarro ku haystaan kuraas aanay lahayn. Su'aasha is weydiinta lihi waxa weeye; maxaa Siciid ku kallifay inuu sidaas u hadlo.

Culimada cilmiga bulshada iyo kuwa cilmi nafsigu waxyaalahay derseen waxa ka mid ah; qaabka bani'aadamku u fekero iyo waxyaalaha ku kallifa inay siyaabahaas u fekeraan. Waxa jirta aragti la yidhaahdo maskax ka beddelid (coercive persuasion). Aragtidani waxay ka hadashaa sida dadka looga beddelo qaab-fikirkiisa , iyadoo maskaxda laga qabsanayo in lagu qanciyo inuu u fekero sida qofka maskaxda ka qabsanayaa u fekero! Haddaba bal aan u galno hadalkii maanta ee Siciid iyo aragtidani siday isu keenayaan.

Waxaan ka afeefanayaa inaanan qofnimada Siciid ka hadlayn, ixtiraamna uu iga mudan yahay. Waxa aan ka hadlayaa waa dooddii Siciid iyo dabciga aanu kelida ku ahayn ee maskaxda oo la iska qabsado (coercive persuasion, ama brainwashing)

Dooddani iyo marxalad maskaxeedkan in la galo toonna uma gaar aha Siciid ee wax bani'aadamku maro dhabna ah. Waxa muuqata inta dooddan Siciid qabta ee Dhulbahante/Warsangeli/Ciise iyo Gadubiirsay inay luntay fikirkoodii asalka ahaa. Inay lumiyeen xaqiiqo ay hore u aamminsanaayeen oo ay ku beddeleen xaqiiqo cusub oo la mid ah kuwa ay u fekerayaan "kafiilladooda" Hargeysa. Sida uu sheegay aqoonyahan E. H. Schein, qofku marka laga beddelayo qaab-fikirkiisa iyo xaqiiqooyinkiisii asalka ahaa wuxuu maraa saddex marxaladood. Wuxuu u kala bixiyey; " unfreezing, change, refreezing".Arrinta aynu ka hadlayno marka lagu dhudhumiyo waxay noqonayaan; "ka masax wixii hore, wax cusub ku shub, qaramee". Saddexdan marxaladood aan eegno siday "Siciiddadan" reer Hargeysoobay ula falgaleen.

A) Ka masax:

1) Khalad: Marka wixii hore la rabo in laga masaxo, waa in loo tusaa inuu wax khaldan aamminsaan. Tusaale, midnimada Soomaaliya waynu ku degdegnay khalad bay ahayd, waa inaynu dib uga noqonnaa si aynu u tanaadno

2) Denbiile: Dawladdii Siyaad Barre ee faqashta ayaad noosoo raacdeen iyo Daarood, waxaadna ka mid ahaydeen kuwii Hargeysa burburiyey

3) Cafis: Waxba idiin raaci mayno ee naga mid noqda.

B) Ku shub wax cusub.

1) Ku qanci: Siciiddada ku qanci inay aragtidii SNM (Isaaq) saxsanayd, inay u fekeraan sida reer Sheekh Isaxaaq.

2) Inay ku daydaan "halyeeyada iyo hebelada" reer Sheekh Isaxaaq.

3) Inay si cusub u fiiriyaan dhacdooyinka, una fekeraan sidii qof cusub, oo ka turjumaya xaqqiiqooyinka cusub ee Hargeysa (duruufaha la jaanqaad).

C ) Qaramee

1) Dadkaaga dhinac ka raac waxba laguuma haystee

2) Doorkaagana buuxi.

Bal aan dhuganno hadalkii maanta ee inaadeerkay iyo xaaladaha maskax ka beddelku siday isu rumaynayaan. Doodda saami qaybsigu guud ahaan waxay u dhexeysaa "beesha dhexe iyo beelaha darafyada" (Isaaq iyo inta kale). Waxa dooddu ka taagan tahay ma aha qof noogu dara iyo qof nooga soo jara Isaaq midna. Dooddu waxa waxa weeye, in saamiga guud ee tirada lagu salaynayo wax laga beddelo. Saamiga hadda lagu wada joogo, ee lagu galay doorashadii xildhibaannada ee 2005 wuxuu ku salaysan yahay tiradii xildhibaannada ee 1960 oo lugu dhuftay kursigiiba 2.5, (33 x 2.5). Go'aankii lagu gaadhay saami qaybsigaas wuxuu ahaa mid ku meelgaadh ah. Waxana ballantu ahayd inaan mar danbe sidan wax lagu qaybsan. Beelaha darafyadu waxay rabaan in la isla afgarto saami qaybsi cusub oo ka beddelan kii ku meelgaadhka ahaa, lana fuliyo ballantii. Sida muuqata Mudane Siciid wuxuu iska indho tirayaa mucda doodda oo ah "saamiga tirada lagu sar goynayo", wuxuuna u boodayaa tiradii ka soo baxday 33 x 2.5! Sida muuqata Siciid isagoo reer Sheekh Isaxaaq isu haysta (u doodaya) wuxuu leeyahay "ma jirto wax kuraas ah oo beesha dhexe ka haysataa beelaha darafyada". Inaadeerkay haddaanu "qaramaysnayn" wuu garan kari lahaa in dooddu tahay saamiga tirada lagu sar goynayo. Weliba ku darsoo Siciid waa nin wax bartay oo ilaa heer Jaamacadeed aqoontiisu gaadhsiisan tahay. Laakiin waa qof cusub.

Waxa muuqata, in mudanuhu denbiga saarayo kuwii dulmiga tirsanayey, oo leeyahay Gadubiirsayoow idinkaa kuraas dheeraada ka haysta walaalihiin Ciise. Sidoo kale wuxuu leeyahay Warsangeliyoow idinna kuraas dheeraada ayaad haysataan oo xaqdarro ah. Marka uu dooddan ku doodayo, waxaad arkaysaa isagoo gebegebadii intuu geesaha eego leh "ma jiraa cid i siinaysa secondment" yacni cid i taageeraysaa. Arrintani waxay muujinaysaa, in mudanuha ay fikirkan soo wada rogrogeen halyeeyadiisii reer Sheekh Isaxaaq rag ka mid ah intaan golaha la imaan. Waxase nasiib darro dhacday markuu fikirkii keli ku noqday oo cidiba u juuqi weydey. Sababta xildhibaannada beesha dhexe ugu aammuseen waxa loo micnayn karaa, mar haddii waxay rabeen Siciid u yidhi, inaanay iyagu doonayn inay doodda Siciid qayb ka noqdaan, oo isu daayaan beelaha darafyadu ha is xagxagteene.

Gebagebadaii: Qofka dulman ee maskaxda laga beddelay wuxuu soo baxaa qof cusub. Wuxuuna galaa marxalad cusub oo leh xaqiiqo cusub iyo waayo cusub. Hase yeeshee, haddii loo geeyo culimada cilmi nafsiga, ama laga kaxeeeyo dadkii waxyeelleeye, oo loo geeyo bulsho kale, waxa dhacda inuu qofkii dib isu helo kana baxo xaqiiqooyinkii loo sameeyey ee beenta ahaa (false reality). Intaa ka bacdina uu galo marxalad cusub oo ka turtunta qofnimadiisa dhabta ah.

Soomaalidu waxay ku maahmaahdaa "markhaati been ah nin furay, kii uu ku furayna og, kii uu u furayna og".

QORE: MAXAMUUD IBRAHIM (XAAJI)

[email protected]

AFEEF:

Hadhwanaagnews marnaba masuul kama aha Aragtida dadka kale. Qoraaga ayaa xumaanteeda, xushmadeeda iyo xilkeeda sida. waxa kaliya oo Hadhwanaagmedia dhiirigalinaysaa, isdhaafsiga aragtida, canaanta gacaliyo talo wadaagga!