Adhiga Hawd Ka Yimaada Cashuurtiisa Yaa Lagu Naasmuujiyaa?
W/Q: Sadam Osman Kaabash
Goob kasta oo aan safar ku tago waxaa dhaqankayga ah in aan ka sameeyo
qoraal aan bulshada ugu soo gudbinaayo xaalada iyo wacyiga guud ee
goobtaas. Sidii ii caada ahayd, waxaan qoraalkan ku soo gudbinayaa xogo
ishaydu ka soo qaaday iyo macluumaad ku saabsan kobta aan warkeeda idin
siin doono. Bilawgii bishii Juun ee galbatay waxaan socdaal aan
qorshaynayn oo degdega ugu baxay dawlad degaanka Somaali Itoobiya.
Waxaan qoraalkan ku soo gudbin doonaa Xuduudka aadka u dheer ee u
dhexeeya dawlad deegaanka Soomali Itoobiya iyo Somaliland gaar ahaan min
Daba-gorayaale ilaa Xaaji Saalax; Dhaqaale ma ka soo xaroodaa? Yaa
adeegsada dhaqaalahaas? Deegaanka wax ma ka ga soo noqdaan?.
Ugu horrayn, magaalooyinka Daba-gorayaale, Lebi-sagaala, Khaatumo,
Mullaaxo iyo Xaaji Saalax, waa magaalooyin furan, waxaa wadanka ka soo
gala tobanaan baabuur ah oo ka soo maleegtay dawlad deegaanka somali
itoobiya, kuwaas oo dhammaantood sida Xoolo nool. Waxay adhiga ka soo
daabulaan dhammaan tuulooyinka hoosyimaada Degmooyinka Gaashaamo iyo
Darroor. Sidoo kale, waxay soo qaadaan adhiga Ogaadeenka laga keeno sida
Wardheer iyo walwaal. Dhammaan adhigaas waxaa la geeyaa sayladaha Burco
iyo Hargeisa. Waddo kasta oo marta magaalooyinkaas, waa wado furan.
Qiyaas ahaan, haddiiba shantaas magaalo Maalinkii uu ka soo geli lahaa
laba gaadhi oo midkiiba uu saaranyahay 100 neef oo keliya celcelis
ahaan( Baabuurta adhiga qaadaa nooc walba way leeyihiin waxaa ugu badan
candha-maydlaha qaada 250 neef kana yimaada dhulka ogaadeenka). Waa
marka aynu qaadano adhiga u tirada yar. Wadar ahaan shantaas magaalo ee
leh wadada furan, waxaa ka soo gelaaya adhi dhan 1000(kun) neef.
Haddiiba neefkasta laga qaado cashuur dhan $3 dollar oo keliya illeen
waa maciishad xuduud ka soo gudbaysee, waxa ay soo fadhiisanaysaa $
3x1000 neef= $ 3000. Ugu yaraan Maalinkasta waxaa shantaas magaalo ka
soo xaroonaya cashuur ka badan 3000 oo dollar. Hadaba wadar ahaan,
sanadkii waxa soo xaroonaya $ ugu yaraan 1,100,000(Hal milyan iyo boqol
kun oo doolar), taas oo deegaanka iyo dalkaba macno ugu fadhiyi lahayd.
Nasiib darrose, xuduudka intaas le'eg ma jirto hal magaalo xoolaha ka
soo galo lagu cashuuro, indhahaygu waxay qabteen askarigii Somaliland u
joogay Xuduudka Raadab-khaatumo oo darawalka Shaxaadaya halkii uu
cashuurta dawlada ka qaadi lahaa, manaan arag shakhsi ka socda
wasaaradda maaliyadda iyo Kaantaroolka dawlad deegaanka Itoobiya oo na
haystay in ka badan hal saac si uu adhiga baabuurka saaran u tirsado,
isla meeshaas waxay indhahaygu qabteen askarigii kaantaroolka taagnaa oo
inta uu darawalkii la fadhiistay bar cidlo ah ku la xisaabtamaya,
nasiib darrose, anigu ma caddayn karo xaddiga lacaga ee uu ka qaatay
cashuurta adhiga ka baxaaya wadanka. Hadaba, wadooyinka sidan u furan
xoolaha ka soo gala halkaa lagu cashuuraa? Cashuurtooda halkaa lagu
cunaa? Deegaanka wax ma ka ga soo noqdaan?
Cashuurta intaas le-eg ma jirto xarun dawladeed oo aruurisaa, mana
jirto cid gaara oo u xilsaaran oo adhiga halkaas ku cashuurtaa. Adhigaas
toos buu u galaa sayladaha Hargeisa iyo Burco iyadoon wax madax
taabasho ah lagu samayn si loo cashuuro. Intay ishaydu qabatayna askarta
jooga xuduudaha shantaas magaalo waxay qaabilsanyihiin uun amniga
badanka waxay hubiyaan dadka saaran iyo waxa uu baabuurku sido.
Baabuurka adhiga siday waxa uu toos noo keenay sayladda Bargeisa.
Halkaas waxaa ka dhalatay in Xaqqii deegaankaasi lahaa loo weeciyo
deegaano kale oo ay manaafacaadsadaan, waxaa la waayey hanti
deegaankaasi lahaa oo lagu masruufo laguna naas muujiyo magaalooyinka
Berbera oo lagu cashuuro adhiga Burco iyo Hargeisa oo lagu cashuuro
adhiga ka soo gudba xuduudka Koonfureed. Sababtaasna deegaankaasi waxa
uu noqday deegaan ka arradan horumar dhaqaale, waxbarasho, caafimaad iyo
adeega dawladeed ee kale. Gobolka oodweyne oo ah ay hoosimaadaan
magaalooyinka Mullaaxo, khaatumo iyo Xaaji Saalax, waxa uu ka heli lahaa
dhaqaale wanaagsan kaas oo deegaan ahaan wax loogu qaban lahaa. Halka
Gebilay ay dhaqaalaha ugu badan ka hesho cashuurto ka soo xaroota
Kale-baydh iyo Wajaale.
Ugu danabyn, dhammaan goobaha dhaqaale ee wadanka waxaa u diiwaangashan
uun Wajaale iyo Berbera. Dhammaan dhulkaas aan kor ku xusay waa deegaan
dayacan iyo dhaqaalahiisa iyo dheecaankiisa cashuureed ee ka soo
xaroota waa cashuur aan deegaankooda u tirsanayn kuna dhacda khasnada
dawladda ee magaalooyinka Berbera iyo Hargeisa, halka Cashuurta Wajaale
ka soo xaroota badhkooda la siiyo Degmada Gebilay. Halkaasna waxaa kaaga
muuqda sida arxan darrada ah ee deegaanada qaar hantidooda loo boobayo,
deegaanada kalena xaqqooda la siinayo, waana sababta Gebilay uga
hormartay deegaanada kale.
Hageisa, somaliland
W/Q: Sadam Osman Kaabash
AFEEF:
Hadhwanaagnews marnaba masuul kama aha Aragtida dadka kale. Qoraaga ayaa xumaanteeda, xushmadeeda iyo xilkeeda sida. waxa kaliya oo Hadhwanaagmedia dhiirigalinaysaa, isdhaafsiga aragtida, canaanta gacaliyo talo wadaagga!
Loading...
Loading...